Σπύρος Μαρκέτος, Αντινομίες της δίκαιης ανάπτυξης

Γραμένο το 2017, δημοσιεύτηκε ενόσο ο Σύριζα κυβερνούσε, ως Σπύρος Μαρκέτος, “Αντινομίες της δίκαιης ανάπτυξης”, στο Λεωνίδας Βατικιώτης (επιμ.), Έξοδος αδιέξοδος. Η κληρονομιά των μνημονίων και οι ανοιχτοί λογαριασμοί, Τόπος, Αθήνα 2018, σ.57-99. Ο σύνδεσμος αυτής της ιστοσελίδας, εδώ: https://bit.ly/3ksXGQ1

Το κεφάλαιο είναι μακροσκελές και δύσκολα διαβάζεται σε κινητό τηλέφωνο, αλλά πιντιέφ του τυπωμένου κειμένου υπάρχει εδώ:

Σπύρος Μαρκέτος, Αντινομίες της δίκα

.

Download • 2.11MB

Αφότου ο Σύριζα συμμάχησε με την Τρόικα κι εκπαραθύρωσε τα αριστερά στοιχεία που είχαν στηρίξει την άνοδό του, ακροβατεί ανάμεσα σε φιλελεύθερες συνταγές, κοινωνικές πιέσεις και αριστερές ρητορείες. Ωστόσο η βασική γραμμή της πολιτικής του, που δεν την διαμόρφωσε ο ίδιος αλλά την εγκολπώθηκε αφότου ανέλαβε να εφαρμόσει τα Μνημόνια, είναι απλή: μαζική και συστηματική μεταβίβαση πόρων και εξουσίας από τους πολλούς στους λίγους, από τους αδύναμους στους δυνατούς, από τους φτωχούς στους πλούσιους. Τα αποτελέσματα είναι προβλέψιμα. Μια αναδιανομή προς όφελος των λίγων ισχυρών και πλούσιων, που καταδικάζει την Ελλάδα «σε μακροπρόθεσμη παρακμή καθώς οι προοπτικές ανάπτυξης είναι ελάχιστες, η μορφωμένη νεολαία μεταναστεύει και το εθνικό χρέος βαραίνει περισσότερο παρά ποτέ».[1]

Μοίρα γνώριμη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, τήν υποφέρουν από δεκαετίες οι βαλκάνιοι γείτονες χωρίς και αυτοί να βλέπουν φως στην άκρη του τούνελ. Την πολιτική που εδώ επιβάλλει ο Σύριζα εκεί συχνά εφάρμοσαν, μετά το 1992, κληρονόμοι των ισχυρών κομμουνιστικών κομμάτων που είχαν κυβερνήσει μεταπολεμικά και είχαν ριζώσει στις μάζες και στη διοίκηση. Τα αποτελέσματα ήταν επίσης προβλέψιμα. Πολλά από αυτά τα κατ' όνομα σοσιαλιστικά ή σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κατέρρευσαν, ενώ τα λοιπά έγιναν, χωρίς εξαίρεση, ιμάντες μεταβίβασης εντολών εξουσιαστικών μηχανισμών. Μόνον καταχρηστικά θα ονομάζονταν σήμερα αριστερά.

Ο Σύριζα στην κυβέρνηση μιλά και αυτός, όπως και οι βαλκάνιοι ομόλογοί του κι επικουρούμενος από νεοφιλελεύθερους θεσμούς και ψευδομαρξιστές οικονομολόγους, για μια επώδυνη αλλ' αναγκαία περίοδο εξορθολογισμού κι εκσυγχρονισμού, που ωστόσο φέρνει οικονομική ανάκαμψη και μάλιστα «δίκαιη ανάπτυξη».[2] Στην πράξη καταστρέφει ανεπανόρθωτα τις ζωές των πολλών, κενώνει τις δημοκρατικές κατακτήσεις, συνθλίβει τα εισοδήματα των εργαζόμενων και σβήνει τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, ενώ συγχρόνως απαξιώνει το πλεονασματικό κεφάλαιο που είχε πακτωθεί στη χώρα και καταρρακώνει τη διεθνή θέση της Ελλάδας. Περίπου τα ίδια πέτυχαν σε βάθος χρόνου τα ανατολικοευρωπαϊκά τέως αριστερά κόμματα. Γιατί να πετύχει ο Σύριζα κάτι καλύτερο;

Έχουμε εδώ μια πολιτική αντινομία. Η αντιλαϊκή αναδιανομή που εφαρμόζει ο Σύριζα, δηλαδή η πολιτική που παρακάτω χαρακτηρίζω απαλλοτριωτική συσσώρευση, διαβρώνει τη νομιμοποίησή του. Όσο δεν έχει κοινωνικό μέρισμα για να μοιράσει, χάνει τις συμπάθειες που πρόσκαιρα είχε βρει στα μεσαία και λαϊκά στρώματα. Η εφαρμογή των Μνημονίων, πολιτική μη βιώσιμη,[3] αποδείχθηκε αυτοκτονική για όλα τα κόμματα που κυβέρνησαν προηγουμένως. Ο Σύριζα ανέλαβε αποστολή αυτοκτονίας με στόχο τη σταθεροποίηση του καπιταλισμού. Αλλά ακόμη και αν την διεκπεραιώσει, τότε γίνεται περιττός για τους πιστωτές και για το εγχώριο πλέγμα εξουσίας, που τώρα εξ ανάγκης τον στηρίζουν. Χωρίς να γίνει ελκυστικός για το λαό που είδε τις ελπίδες του να διαψεύδονται. Σε αρκετά ιστορικά παραδείγματα, με πιο γνωστό τη γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης, η απαλλοτριωτική συσσώρευση που χρεώθηκε στην Αριστερά έφερε στην κυβέρνηση την Άκρα Δεξιά, με τη συνεργεία ελίτ που μάχονταν για τα προνόμιά τους και μέρους των οργισμένων μαζών που φορτώθηκαν τα βάρη της ανάκαμψης.

Στις σελίδες που ακολουθούν υποστηρίζω ότι ο σημερινός Σύριζα έχει πολύ διαφορετικό πολιτικό στίγμα από κείνο το οποίο ο ίδιος επικαλείται. Το τεκμηριώνω συνοψίζοντας, αφού πρώτα παρουσιάσω μια εκτίμηση για τα κοινωνικά και πολιτικά του στηρίγματα, τα αποτελέσματα των νεοφιλελεύθερων επιλογών του – κλιμάκωση της απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, επισφαλής σταθεροποίηση της οικονομίας με γιγάντωση του δημόσιου χρέους και της φτώχειας, και άνοιγμα του δρόμου στη φασιστική Άκρα Δεξιά. Διακρίνοντας τρεις μορφές της σύγχρονης Άκρας Δεξιάς, δείχνω γιατί η πολιτική την οποία επάγεται η εφαρμογή των Μνημονίων δεν μπορεί παρά να είναι ακροδεξιά. Ανιχνεύω τις οπτικές που υιοθετούν κάποιες αριστερές αναλύσεις, και θίγω προϋποθέσεις και όρια δυο εννοιών στις οποίες κάποιοι εντάσσουν τον Σύριζα, δηλαδή της σοσιαλδημοκρατίας και του αριστερού ευρωπαϊσμού. Τέλος συζητώ τι μπορεί να σημαίνει Αριστερά στο πλαίσιο αφενός μιας «δημοκρατίας των κυρίαρχων» (Herrenvolk democracy) και αφετέρου σχέσεων απόσπασης προσόδου μέσω του χρέους. Καταλήγοντας διαπιστώνω πως ο σημερινός Σύριζα δεν κείται στην Αριστερά, αλλά είναι πλέον πολιτικός φορέας μιας νεοφιλεύθερης Άκρας Δεξιάς, που ωστόσο χρησιμοποιεί αριστερή γλώσσα για να ναρκώνει τις αντιδράσεις και να προσελκύει τη μνημονική κοινότητα της Αριστεράς.

Ποιοι στηρίζουν σήμερα τον Σύριζα;

Από το καλοκαίρι του 2015 τον Σύριζα στηρίζουν κατεξοχήν οι ισχυροί που ευνοεί η πολιτική του. Πρώτα πρώτα οι πιστωτές και το μεγάλο κεφάλαιο, που επιβάλλουν τη θέλησή τους μέσω των Μνημονίων. Η Τρόικα, εγκατεστημένη μέσα στα υπουργεία, ελέγχει και αξιολογεί την πολιτική της κυβέρνησης σε πραγματικό χρόνο, παρεμβαίνοντας ακόμη και στις λεπτομέρειες. Ανά πάσα στιγμή μπορεί, όπως έκανε το καλοκαίρι του 2015, παράνομα όσο και ανεμπόδιστα, να διακόψει ανεξέλεγκτα την οικονομική στήριξη που η κυβέρνηση χρειάζεται για ν' αποπληρώσει το επονείδιστο χρέος.[4] Χωρίς τη δική της στήριξη καμιά κυβέρνηση δεν στέκεται, εκτός αν κόψει τον γόρδιο δεσμό του χρέους και του ευρώ.

Η πολιτική της Τρόικας διέπεται από παρεμβατικότητα χωρίς προηγούμενο στην πρόσφατη ιστορία των κρατών του καπιταλιστικού πυρήνα. Αντί να «δημιουργεί τους απαραίτητους μετασχηματισμούς εντός του κράτους» που φαντάστηκαν επιφανείς υποστηρικτές του Σύριζα, [5] υπόσχεται μόνον παγίωση μιας νεοαποικιακού τύπου κηδεμονίας.[6] «Η Ελλάδα είναι εκ των πραγμάτων αποικία», δηλώνει ο πολωνός υπουργός Εξωτερικών χωρίς ν' ακουστεί επίσημος αντίλογος.[7] Η συμμόρφωση του ελληνικού κράτους στα Μνημόνια έγινε για πρώτη φορά πραγματική επί Σύριζα, εξηγεί ένας μανδαρίνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[8] Για τον Στάθη Κουβελάκη από το 2015 ζούμε σ' ένα «ημιπροτεκτοράτο, ένα μεγαλύτερο Κόσοβο […] Σκοπός είναι μια Ελλάδα φτηνής εργασίας, ανύπαρκτων κοινωνικών δικαιωμάτων, και μερικών αρχαίων μνημείων και ακρογιαλιών, ένα μείγμα Βουλγαρίας και Τυνησίας με το πολιτικό καθεστώς του Κοσόβου […] αυτό το μέλλον μας ετοιμάζει ο Σύριζα».[9] Για νεοαποικιακή κατάσταση μιλά και ο Κώστας Λαπαβίτσας,[10] ενώ παρακάτω θ’ αναφερθεί επίσης η άποψη του Εμμανουέλ Τοντ. Φυσικά τούτο συμβαίνει, όπως και στους άλλους αποικιακού τύπου σχηματισμούς, με τη συνεργεία της άρχουσας τάξης.

Η πολιτική της Τρόικας επί της ουσίας είναι και δεν μπορεί παρά να είναι ακροδεξιά, παρά τον θρυλούμενο πολιτισμικό φιλελευθερισμό της. Πρώτα πρώτα, και όπως έχει συχνά επισημανθεί, κανένας από τους θεσμούς της Τρόικας -Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο- δεν έχει πρωτογενή δημοκρατική νομιμοποίηση, καθώς κανένας τους δεν είναι εκλεγμένος. Η επιβολή της σε εκλεγμένες κυβερνήσεις είναι εξ ορισμού αντίθετη σε κάθε έννοια δημοκρατίας, ενώ το ίδιο ισχύει και για πολλές πρακτικές όψεις του τρόπου που κυβερνιέται πλέον η χώρα. Η ιδέα του κράτους δικαίου πλήγηκε καίρια από την ασυλία που εξασφάλισαν καταστατικά ανεξέλεγκτοι μηχανισμοί, όπως το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, και από την ανατροπή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος.

Η νομισματική πολιτική ποδηγετείται μέσω του ευρώ και η εισοδηματική πολιτική μέσω των Μνημονίων, ενώ η Τρόικα ελέγχει επίσης τις τράπεζες, τις δημόσιες δαπάνες και τους σημαντικότερους κρατικούς μηχανισμούς. Επιβάλλει τη λεγόμενη «εσωτερική υποτίμηση» με την κατάργηση της εργασιακής προστασίας, τη φιλελευθεροποίηση και την απορρύθμιση, τις ιδιωτικοποιήσεις και τη μισθολογική συμπίεση. Εκ προοιμίου απορρίπτει μια αριστερή πολιτική η οποία θα μετέφερε πόρους και εξουσία από τους λίγους στους πολλούς, από τους πλούσιους στους φτωχούς, από τους δυνατούς στους αδύναμους. Η Τρόικα δεν έχει δημοκρατική νομιμοποίηση, ούτε καν τυπική υπόσταση, αλλά η θέλησή της είναι κυριολεκτικά νόμος.[11] Πατάσσοντας την ελληνική αμφισβήτηση το καλοκαίρι του 2015 κατέστρεψε τις προοπτικές της φιλοευρωπαϊκής μεταρρυθμιστικής αριστεράς σ’ όλη την Ευρώπη.[12] Οι μεσοπρόθεσμες συνέπειες της αυταρχικής επιβολής της ωστόσο είναι αβέβαιες.

Λιγότερο άμεση αλλά εξίσου σημαντική επιρροή ασκούν στην κυβέρνηση ολιγάρχες και λοιποί εγχώριοι καπιταλιστές. Η φορολογική ασυλία είναι ένας μόνον από τους τρόπους με τους οποίους επωφελούνται, με την κυβέρνηση να δέχεται τη φυγάδευση κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους. Συχνά ο Σύριζα τούς αναγνωρίζει καθοριστικό λόγο σε ζητήματα που τούς αφορούν άμεσα -π.χ. Ελληνικό- ενώ ποτέ δεν αποκρούει τις προσπάθειές τους να επηρεάσουν πολιτικές επιλογές.[13] Ποτέ μετά την εποχή της Χούντας δεν είχαν οι ολιγάρχες τόσο ισχυρή κι επιδεικτική παρουσία στη δημόσια ζωή. Συνολικά, η κυβέρνηση προωθεί την εσωτερική πολιτική που αποφασίζουν Τρόικα και ολιγάρχες χρησιμοποιώντας διαφοροποιημένες τακτικές σε κάθε πεδίο, και με μεικτά αποτελέσματα όσον αφορά τη νομιμοποίησή της. Ωστόσο πρόκειται για στήριξη επισφαλή.

Η ανακεφαλαιοποίηση και η αποδοχή της φοροαποφυγής ελάχιστα αναπροσανατόλισαν τις πολιτικές συμπάθειες τραπεζιτών, εκκλησίας κι εφοπλιστών. Αμφίρροπη παραμένει η μάχη για τα μεσαία στρώματα. Η προσπάθεια του Σύριζα να ελέγξει το σκηνικό στα μέσα ενημέρωσης απέτυχε. Πόροι διοχετεύονται στην οικοδόμηση ενός σκληρού κομματικού μηχανισμού μέσω πελατειακών δικτύων, με μέτρια επιτυχία. Δεσμοί χτίζονται με την κοινωνία των πολιτών και τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία, κυρίως ανακυκλώνοντας τέως στελέχη του Πασόκ, αλλά η αντοχή τους αμφισβητείται. Συστηματικά ευνοούνται ολιγάρχες, εκκλησία, στρατός, εθνικισμός, πατριαρχική εξουσία στην καθημερινότητα και κάθε συντηρητικό συμφέρον, αλλά οι απογοητευμένοι από την Αριστερά και όσοι ποτέ δεν τήν πλησίασαν παραμένουν ως επί το πλείστον στην παραδοσιακή Δεξιά.

Ο Σύριζα μπορεί να μείνει στην κυβέρνηση, στόχος που οι πράξεις του αναδεικνύουν ως το μόνο του αληθινό σχέδιο, εφόσον υπηρετεί τους ισχυρούς συμπιέζοντας την αμοιβή της εργασίας και προωθώντας μέτρα τόσο ακραία που καμιά δηλωμένα Δεξιά κυβέρνηση δεν αποτόλμησε. Όταν η λαϊκή αντίδραση και η αποδεδειγμένη αναποτελεσματικότητα των κυβερνώντων ανασχέσουν αυτές τις πολιτικές, τότε θ' αποβληθεί και αυτός όπως συνέβη και με όλους τους προηγούμενους που υπηρέτησαν την Τρόικα. Στο μεταξύ ο λαός δεν έχει τίποτε καλό να περιμένει. Τα πλέγματα εξουσίας στην Ελλάδα και την Ευρώπη ανέχονται τους τέως αριστερούς για όσο καιρό τούς χρειάζονται, αλλά σύμφωνα με την ιστορική εμπειρία τούς εγκαταλείπουν αν βρουν εναλλακτική λύση. Όπως εύστοχα επισημάνθηκε,

Η αστική τάξη έχει δικά της κόμματα και συμφέροντα που είναι κυρίως δεμένα μ’ αυτά τα κόμματα. Η σχέση αυτή δεν είναι μόνο σχέση συμφερόντων αλλά ιδεολογική και πολιτική. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν δώσει εξετάσεις όχι μόνο στη διαχείριση του ελληνικού καπιταλισμού αλλά και στον αγώνα ενάντια σε όσους αμφισβητούν την υπάρχουσα τάξη. Ο Σύριζα θα περάσει πολλά τεστ για να γίνει αποδεκτός σε αυτό το κλαμπ και σίγουρα δεν θα μπορεί να μιλά τη διπλή γλώσσα που έχει ακόμα και σήμερα.[14]

Οι μάζες που είχαν κάποτε ελπίσει στον Σύριζα σιωπούν αλλά δεν συναινούν. Όποτε κινητοποιούνται αντιμετωπίζονται με ωμή βία. Η προβλέψιμη ενίσχυση του αυταρχικού μηχανισμού καταστολής, αναγκαία προκειμένου να επιβληθούν τα Μνημόνια, μόνο βραχυπρόθεσμη ανάπαυλα εξασφαλίζει στην κυβέρνηση. Η λατρεία των ΜΑΤ και η χειροτέρευση του νομοθετικού πλαισίου στους πλειστηριασμούς της λαϊκής κατοικίας εκθέτουν. Ο Σύριζα θα χρειαστεί τεράστια πολιτική επιδεξιότητα όταν κάποτε θα ξαναζητήσει το λαό, είτε για κινητοποιήσεις είτε απλώς για την ψήφο του. Προς το παρόν απλώς απονομιμοποιεί σαρωτικά την ιδέα της Αριστεράς.[15]

Ο νεοφιλελεύθερος Σύριζα

Προσυπογράφοντας τα μνημόνια και τσιμεντώνοντας το μπλοκ του ευρώ, η αστική τάξη πόνταρε στη συμμαχία με το δυτικοευρωπαϊκό και το βορειοαμερικανικό κεφάλαιο ενάντια στο λαό και στις γειτονικές αστικές τάξεις. Δρομολόγησε την οικονομική καταβύθιση, πτωχεύοντας το κράτος και τα λαϊκά στρώματα. Κατρακυλώντας στις διεθνείς ιεραρχίες ισχύος άφησε κενά τα οποία ζητούν πλέον να καλύψουν ισχυρότεροι και δυναμικοί γείτονες. Αποψιλώνοντας τη λαϊκή νομιμοποίηση του καθεστώτος, προκαλεί φόβο σε αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[16] Ήδη αναδύονται απειλητικά ενδεχόμενα θερμών επεισοδίων και ακόμη και πολεμικών συρράξεων που ως πρόσφατα έμοιαζαν απίθανα. Μακρινή μοιάζει πλέον η εποχή που οι οργανικοί διανοούμενοι του πλέγματος εξουσίας επαίρονταν πως η Ελλάδα είχε εγκαταλείψει την ευρωπαϊκή ημιπεριφέρεια για να ενταχθεί στον «κορμό των προηγμένων, εύπορων και δημοκρατικών μεταβιομηχανικών κοινωνιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης».[17]

Ενόσο ο Σύριζα ήταν αντιπολίτευση, η δηλωμένη στρατηγική του στηριζόταν σε τρεις αλληλένδετους άξονες που αμφισβητούσαν το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο. Μονομερής ακύρωση των μνημονίων, αναδιαπραγμάτευση των δανειακών συμβάσεων, και σύσταση δημόσιου τραπεζικού συστήματος. Όταν έγινε κυβέρνηση ξέχασε τα υπόλοιπα κι επιχείρησε αδέξια και μάλλον προσχηματικά ν' αναδιαπραγματευτεί τις δανειακές συμβάσεις, χωρίς πάντως να θορυβήσει την Τρόικα. Άφησε την οικονομία απροστάτευτη στον στραγγαλισμό της από την ΕΚΤ, που ωστόσο είχε προβλεφθεί. Η ηγεσία του Σύριζα επέμεινε στον λεγόμενο ευρωπαϊσμό και στην αποφυγή αντιμετώπισης των δανειστών με όρους κυρίαρχου κράτους. Απορρίπτοντας όμως εκ προοιμίου τη σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εγκατέλειψε τη βάση του, κρυφά τον Φεβρουάριο και πανηγυρικά το καλοκαίρι του 2015.

Διαλύοντας τις ελπίδες, κάμπτοντας την αντίσταση του λαού, και διώχνοντας την αριστερά του, ο Σύριζα αποκινητοποίησε τα στρώματα που είχε μαζικά κινητοποιήσει η έναρξη της καπιταλιστικής επίθεσης.[18] Ενστερνίστηκε τις πολιτικές της Τρόικας τις οποίες νωρίτερα κατάγγελλε.[19] Το ούτως ή άλλως προσχηματικό «παράλληλο πρόγραμμα» το ενταφίασε μόλις συνοφρυώθηκε η Τρόικα. Συντρίβοντας το ηθικό εκείνων που τόν είχαν πιστέψει, έπραξε σε όλους τους τομείς αντίθετα από κείνα που ως το καλοκαίρι του 2015 υποσχόταν και στα οποία είχε στηρίξει την άνοδό του. Υπήρξε μόνο μία εξαίρεση εδώ. Η μόνη πολιτική που ο Σύριζα ποτέ δεν εγκατέλειψε, ενώ αντίθετα ακύρωσε όλες τις δεσμεύσεις προς την εκλογική του βάση και μάλιστα ανέτρεψε το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος, ήταν η προσκόλληση, με ολοένα χειρότερους όρους, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ευρωζώνη.

Το καλοκαίρι του 2015 η νεοφιλελεύθερη πολιτική των προηγούμενων χρόνων αντί ν' αντιστραφεί επικυρώθηκε. Η κοινωνική πόλωση, η οικονομική αποψίλωση, η ιδεολογική σύγχυση και η καθημερινή απόγνωση των λαϊκών στρωμάτων κλιμακώθηκαν. Έκτοτε επισήμοι και δημοσιογράφοι επαναλαμβάνουν προφητείες περί ανάπτυξης, αλλά την πραγματικότητα αποδίδει μια πικρή διαπίστωση:

Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η χώρα «πέρασε τον κάβο». Πρακτικά όλα τα μακροοικονομικά δεδομένα δείχνουν μια οικονομία στάσιμη. Η αύξηση του ΑΕΠ το 2017 μόλις και μετά βίας θα ξεπεράσει το 1%. Οι επενδύσεις δεν βελτιώνονται αισθητά. Η κατανάλωση συνεχώς πέφτει. Οι εξαγωγές ανέβηκαν λιγάκι, αλλά οι εισαγωγές ακόμη περισσότερο. Τα εισοδήματα μένουν στάσιμα. Η εισοδηματική ανισότητα αυξήθηκε κατακόρυφα. Σύμφωνα με ισχυρές ενδείξεις η διαφθορα και οι παράνομες οικονομικές δραστηριότητες κλιμακώνονται, ενώ οι πλούσιοι πλέον επιδεικνύουν προκλητικά τον πλούτο τους. Η Ελλάδα θα συνεχίσει τον ίδιο δρόμο στο ορατό μέλλον.[20]

Επί κυβέρνησης Σύριζα σταθεροποιήθηκε η οικονομία, της οποίας ωστόσο η ελεύθερη πτώση είχε ανασχεθεί από το 2014.[21] Tο ΑΕΠ διατηρήθηκε στο εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο εκείνης της χρονιάς, το ακαθάριστο χρέος της γενικής κυβέρνησης σταθεροποιήθηκε γύρω στα 180% όπου είχε εκτοξευτεί το 2013, ενώ η φορολόγηση εντάθηκε. Το επίσημο ποσοστό ανεργίας συνέχισε να υποχωρεί ελαφρά από το ρεκόρ του 2013, καθώς και η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, η καταναλωτική δαπάνη και η εγχώρια ζήτηση. Από την άλλη μεριά, το πρωτογενές ισοζύγιο του προϋπολογισμού έγινε θετικό, ενώ το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου περιορίστηκε.[22] Δικαιολογούν αυτά τα δεδομένα την ελπίδα ενός νέου κύκλου οικονομικής ανάπτυξης; Ποιά θα ήταν τα πολιτικά αποτελέσματά του; Και ποιό το πολιτικό του στίγμα;

Σαφές πολιτικό αποτέλεσμα της οικονομικής πολιτικής που ακολουθείται είναι η ανάκαμψη της συντηρητικής Δεξιάς, που προηγουμένως έφθινε, και η επιστροφή της φασιστικής Άκρας Δεξιάς. Όσο μένει στην κυβέρνηση ο Σύριζα απαξιώνει την Αριστερά, στο όνομα της οποίας προωθεί την απαλλοτριωτική συσσώρευση. Η Δυτική Αριστερά με κάποια καθυστέρηση το αναγνώρισε αυτό, και προοδευτικά αποστασιοποήθηκε από το κόμμα στο οποίο είχε ελπίσει. Την επαύριο της συμμαχίας με την Τρόικα έμπειροι και διακεκριμένοι στοχαστές δήλωναν πως «ο Σύριζα είναι αριστερό κόμμα, έχει τον σοσιαλισμό στο DNA του, και θα συνεχίσει ν' αντιστέκεται στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο καπιταλισμό όσους περιορισμούς και αν τού επιβάλλει η παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση».[23] Έκτοτε σιωπούν, ενώ δυόμιση χρόνια αργότερα ζητήθηκε ν' αποβληθεί ο Σύριζα από το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Τρεις μορφές της άκρας δεξιάς

Η πολιτική που εφαρμόζεται, παραπέμποντας σε μια αντεπανάσταση από τα πάνω και δρομολογώντας έναν νέο κύκλο συσσώρευσης κεφαλαίου στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, απενεργοποιεί, κενώνει και καταστρέφει τις δημοκρατικές ελευθερίες και τους θεσμούς κοινωνικού συμβιβασμού που είχαν κατακτηθεί τον προηγούμενο αιώνα. Αυτή όμως δεν είναι πολιτική Αριστεράς, ούτε κάν Κεντροαριστεράς ή μετριοπαθούς Δεξιάς, αλλά της Άκρας Δεξιάς. Όχι μιας φασιστικής Άκρας Δεξιάς, αφού δεν συμπεριλαμβάνει τη δημιουργία βίαιου μαζικού κινήματος· αντίθετα, επιδιώκει πολιτική αποκινητοποίηση.[24] Αλλά μιάς νεοφιλελεύθερης Άκρας Δεξιάς, καθώς σήμερα η Άκρα Δεξιά έχει επίσης νεοφιλελεύθερες και νεοσυντηρητικές εκδοχές.

Και οι τρεις αυτές μορφές της σύγχρονης Άκρας Δεξιάς επιδιώκουν μαζική μεταβίβαση πόρων κι εξουσίας, στο μέτρο του δυνατού, από τους πολλούς στους λίγους, από τους φτωχούς στους πλούσιους, από τους αδύναμους στους ισχυρούς. Οργανώνοντας η κάθε μια τις δικές της κοινωνικές συμμαχίες, διαφοροποιούνται όσον αφορά αφενός τη στάση τους απέναντι στη μαζική κινητοποίηση και αφετέρου σε πολιτισμικά θέματα και στις ταυτότητες που δέχονται, στηρίζουν, ή πολεμούν. Ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την κυβέρνηση και διαγκωνίζονται για την υποστήριξη των προνομιούχων. Ωστόσο όλες γι' αυτούς δουλεύουν, και στην πράξη απορρίπτουν τις πολιτικές ταξικού συμβιβασμού, έστω κι ετεροβαρείς, που ιστορικά προώθησαν η μετριοπαθής Δεξιά, η Κεντροδεξιά και η σοσιαλδημοκρατική ή φιλελεύθερη Κεντροαριστερά.

Η ηγεσία του Σύριζα γνωρίζει ότι τέτοιες απότομες μεταβιβάσεις πλούτου και εξουσίας αντιστρατεύονται τις πολιτικές ελευθερίες και αναπόφευκτα επάγονται δυσάρεστα μέτρα καταστολής. Τα θέσπισε και αυτά κρύβοντάς όσο μπορούσε την αυταρχική στροφή της. Θυμίζει έτσι ιστορικά προηγούμενα που συμπεριλαμβάνουν τη μεταστροφή του Μπενίτο Μουσολίνι από τον σοσιαλισμό στον φασισμό, ή τη μεσοπολεμική εκτόξευση του βρετανού πρωθυπουργού Ράμσεη Μακντόναλντ από την Αριστερά στη Δεξιά. Κανένα τους δεν είχε αίσιο τέλος.[25]

Ωστόσο η Ιταλία και η Βρετανία ως ιμπεριαλιστικές Δυνάμεις είχαν περιθώρια χειρισμών. Στα εξαρτημένα κράτη βλέπουμε συχνά θεαματικές συγκρούσεις μεταξύ μιας ψευδοαριστεράς και μιας απροκάλυπτης Δεξιάς, που αμφότερες διαφημίζουν δευτερεύουσες διαφορές τους, αλλά επι της ουσίας συναποδέχονται και από κοινού στηρίζουν τις επιλογές επικυρίαρχων. Η Ελλάδα της Τρόικας θυμίζει ολοένα περισσότερο χώρες που κατακτήθηκαν από τον Άξονα τη δεκαετία του 1940 αλλά διατήρησαν μια περιορισμένη πολιτική ζωή, όπως η Γαλλία του Βισύ, η Ολλανδία και το Βέλγιο. Δεν έχει καταργηθεί η πολιτική πολυφωνία, αλλά το επιτρεπτό φάσμα απόψεων κείται στην Άκρα Δεξιά. Αυτό δεν σημαίνει αυταρχική λογοκρισία ή ότι όλη η Άκρα Δεξιά ομονοεί. Απλώς οι απόψεις που αμφισβητούν την απαλλοτριωτική συσσώρευση εξοβελίζονται από τον κορμό της κοινοβουλευτικής πολιτικής και του δημόσιου λόγου.

Τέλος, με τις επιλογές του στη διεθνή σκηνή, τις οποίες η Τρόικα δεν ελέγχει άμεσα, ο Σύριζα δυσφήμισε παγκόσμια την αριστερά. Με τις ΗΠΑ του Τραμπ απέκτησε, όπως λέχθηκε από αρμόδια χείλη, σχέση «καλύτερη από ό,τι ήταν εδώ και πολλές δεκαετίες».[26] Συντηρεί τον τυχοδιωκτικό άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου-Ισραήλ με γνώμονα τη διευκόλυνση ιμπεριαλιστικών σχεδίων και την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της ανατολικής Μεσογείου, ενώ προωθώντας την ένταξη των δυτικοβαλκανικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ συμβάλλει στην επικίνδυνη κλιμάκωση των διεθνών εντάσεων και της Δυτικής επιθετικότητας απέναντι σε Ρωσία και Κίνα. Κατά τα λοιπά, καταψήφισε στα Ηνωμένα Έθνη τη διαδικασία πυρηνικού αφοπλισμού. Πήγε να πουλήσει στη Σαουδική Αραβία όπλα για τη γενοκτονία της Υεμένης. Ενστερνίστηκε την εγκληματική πολιτική της Ευρώπης-Φρούριο, με την οποία φράζονται τα σύνορα στους οικονομικούς και πολεμικούς πρόσφυγες που η ίδια και οι σύμμαχοί της δημιουργούν ολόγυρα. Συνυπέγραψε κι εφάρμοσε την κυνική συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία. Η επιθετική μεταμόρφωση της κυβέρνησης αποδόθηκε σε πολιτικό μηδενισμό.[27] Δεν ξέρω αν η εξήγηση που προτείνω παρακάτω είναι περισσότερο ή λιγότερο αποκαρδιωτική.

Μνημόνια και απαλλοτριωτική συσσώρευση

Η μαρξιστική έννοια που συγκεφαλαιώνει τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες που εξαπολύθηκαν βίαια στην Ελλάδα το 2010 και κορυφώνονται επί κυβέρνησης Σύριζα ονομάστηκε από τον Ντέηβιντ Χάρβεϋ απαλλοτριωτική συσσώρευση, ή αλλιώς συσσώρευση μέσω απαλλοτρίωσης (expropriatory accumulation, accumulation through dispossession).[28] Τούτος ο αναλυτικός όρος στηρίζεται στη μαρξική ιδέα της πρωταρχικής συσσώρευσης (ursprüngliche Akkumulation). Προικισμένος με ιστορικό βάθος, διαυγάζει και πλαισιώνει ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο του σύγχρονου χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού, την πολιτική διαχείριση οικονομικών κρίσεων μέσω προγραμμάτων λιτότητας που πρώτα απαξιώνουν δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους και κατόπιν τους μεταφέρουν στο μεγάλο κεφάλαιο.

Απαλλοτριωτική συσσώρευση παρατηρείται σε καιρούς ειρήνης όσο και πολέμου. Στην Ελλάδα τήν είχαμε από το 1897 ως και την πολεμική δεκαετία 1912-1922, υπό τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο και τη νομισματική σταθεροποίηση, δηλαδή την Τρόικα και το ευρώ εκείνης της εποχής, κι έπειτα από τη Μάχη της Δραχμής του Βενιζέλου με διαλείμματα ως και τον Εμφύλιο, από το 1932 ως το 1949.[29] Τήν επιστάτησαν κυβερνήσεις φιλελεύθερες όσο και συντηρητικές. Το ίδιο συνέβη και αφότου τα Μνημόνια ανέτρεψαν βίαια τον κοινωνικό συμβιβασμό της Μεταπολίτευσης, μεταβιβάζοντας στο κεφάλαιο αυξανόμενα ποσοστά του κοινωνικού προϊόντος και της ιδιοκτησίας του πλούτου. Στη σημερινή Ελλάδα η απαλλοτριωτική συσσώρευση προωθείται με τρόπους παραπλήσιους του τυπικού σχήματος που περιέγραψε ο Χάρβεϋ, και με μεθόδους που περιγράφονται σε κλασικά εγχειρίδια του εχθρού.[30]

Στο τρέχον πλαίσιο απαλλοτριωτική συσσώρευση έχουμε έμμεσα και άμεσα, αλλά πάντοτε με πρωταγωνιστικό ρόλο του κράτους και της Τρόικας, δηλαδή με πολιτικό καταναγκασμό δίπλα στα οικονομικά μέσα. Έμμεσα πρώτα πρώτα μέσω του ευρώ και των συνακόλουθων πολιτικών λιτότητας. Άμεσα με τη βίαιη απαλλοτρίωση κάθε λογής πόρων, συμπεριλαμβανομένης της εργασιακής δύναμης (δηλαδή με την ανεργία). Τέτοιοι τρόποι είναι η καταλήστευση των ασφαλιστικών ταμείων, οι ιδιωτικοποιήσεις (επιχειρήσεις κοινής ωφελείας) και οι περιφράξεις κοινών αγαθών (αιγιαλοί, Ελληνικό, Σκουριές). Επίσης η έμμεση φορολογία και η δημιουργία μηχανισμών όπως το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το οποίο μέσα σ' ελάχιστα χρόνια εξανέμισε δεκάδες δισεκατομμύρια, δανεισμένα σε βάρος του ελληνικου λαού.[31] Αποσπώντας πόρους με πολιτικά μάλλον παρά οικονομικά μέσα, το υπερσυσσωρευμένο κεφάλαιο εξασφαλίζει με μικρό κόστος προσδοκίες κέρδους.[32]

Συνάμα το κράτος αλλάζει, και αναπροσανατολίζεται προς την καταστολή. Μια σημαντική ομοιότητα της πολιτικής όλων των μνημονιακών κυβερνήσεων με κείνη του προπολεμικού ιταλικού φασισμού είναι ότι αναδιοργανώνουν τη λειτουργία του κράτους, φτιάχνοντας ένα νέο, που έχει σημαντικές ομοιότητες με το προηγούμενο, αλλά και σημαντικές διαφορές. Κάποιοι μηχανισμοί του ατροφούν, κυρίως στις κοινωνικές παροχές και τον περιορισμό της κοινωνικής πόλωσης, ενώ άλλοι ενισχύονται, και πρώτα πρώτα οι μηχανισμοί καταστολής. Επί Σύριζα συνεχίστηκε η ίδια πορεία.

Η απαλλοτριωτική συσσώρευση σ' έναν ηττημένο καπιταλιστικό πόλο είναι πικρός καρπός πολιτικής ήττας της Αριστεράς μάλλον παρά οικονομικής αναγκαιότητας. Είναι αντιφατικό και παράλογο να χαρακτηρίζεται αριστερή οποιαδήποτε κυβέρνηση διαχειρίζεται τέτοιες διαδικασίες. Μια αριστερή κυβέρνηση δεν υποβάλλει το λαό της, ή οποιονδήποτε άλλο λαό, σε μαζική απαλλοτρίωση προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου. Δεν χρησιμοποιεί μαζικά την καταστολή στις διαδηλώσεις εργαζόμενων ή στους εκπλειστηριασμούς λαϊκής στέγης υπέρ των τραπεζών. Επίσης δεν αδιαφορεί όταν η πρωτεύουσα της χώρας μετατρέπεται σ' ευρωπαϊκή πρωτεύουσα της παιδικής πορνείας.[33]

Αριστερά και δεξιά

Οι αναλυτικές κατηγορίες της Αριστεράς και της Δεξιάς, ρευστές εδώ και δυο αιώνες, παραμένουν ζωντανές. Ωστόσο διαρκώς χρειάζονται διαύγαση. Πρώτα πρώτα η Αριστερά συχνά συγχέεται με ρητορικά φιλεύσπλαχνες εκδοχές του φιλελευθερισμού. Έτσι, δικαιολογώντας τη μη αποβολή του Σύριζα από το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς ο πρόεδρός του, Γκρέγκορ Γκύζι, επικαλέστηκε ότι αφενός την πολιτική του ορίζουν οι δανειστές, η Τρόικα και η γερμανική κυβέρνηση, κι επομένως ο ίδιος ο Σύριζα δεν φέρει ευθύνη, και αφετέρου ότι το (ανύπαρκτο) «παράλληλο πρόγραμμα» μεριμνά υπέρ των φτωχότερων, ενώ και οι προγραμματικές του διακηρύξεις τόν αγκυρώνουν στο δημοκρατικό και σοσιαλιστικό στρατόπεδο.[34] Σύμφωνα μ' αυτή την επιχειρηματολογία, Αριστερά σημαίνει πολιτικός πραγματισμός, φιλανθρωπία κι ευσεβείς πόθοι. Άλλοτε η Αριστερά συνδέεται με τη μη παραδοσιακή Άκρα Δεξιά, ή απλώς εξαχνώνεται, όπως στην ημιεπίσημη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[35] Οι πολιτικές στοχεύσεις και τούτων των χειρισμών είναι διάφανες.

Πριν από τον Γκύζι, ευρύτατο νόημα στον όρο «Αριστερά» είχε δώσει ο αριστερός φιλελεύθερος πολιτικός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο. Όρισε ως Αριστερά τις πολιτικές δυνάμεις που αγωνίζονται για ισότητα και ελευθερία, ενώ ως Δεξιά εκείνες που, αντίθετα, προωθούν ανισότητα και διακρίσεις.[36] Ακόμη και τούτος ο εξαιρετικά χαλαρός ορισμός όμως, που μας προσφέρει μια καλή αφετηρία, αποκλείει τον σημερινό Σύριζα από την Αριστερά. Όταν εφαρμόζεις πολιτικές που ευνοούν σταθερά και σε κάθε πεδίο την ανισότητα και τις διακρίσεις, συνεπιφέροντας κολοσσιαίες μεταφορές πόρων και εξουσίας από τους πολλούς στους λίγους, από τους φτωχούς στους πλούσιους, από τους αδύναμους στους ισχυρούς, δεν απεμπολείς τόσο την ισότητα όσο και την ελευθερία;

Από τούτη τη σκοπιά, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν έμεινε ο Σύριζα στην Αριστερά, αλλά πόσο δεξιά μετακινήθηκε και για ποιούς λόγους. Επίσης πραγματικά ερωτήματα είναι το γιατί συνέβη κάτι τέτοιο, και το αν έχουμε μόνιμη μετάλλαξη ή απλώς προσωρινή παρεκτροπή, όπως διατείνονται οι απολογητές του, που επιβλήθηκε παρά τη θέλησή του και θα διορθωθεί μόλις βολέψουν οι συνθήκες. Δεν απαντούν σε τέτοια ερωτήματα οι προβλέψιμες ρητορικές δηλώσεις στελεχών ή το ριζοσπαστικό παρελθόν αξιωματούχων, αλλά ούτε κι ένα πρόγραμμα που συχνά αποδείχτηκε αναλώσιμο. Επιπλέον τίθενται ζητήματα μεθόδου και ιστορικής εμπειρίας.

Δομοκρατικές εξηγήσεις, ιστορική εμπειρία, προθεσιοκρατικές ερμηνείες

Μια δομοκρατική προσέγγιση εδώ θα τόνιζε τους αντικειμενικούς περιορισμούς που δεσμεύουν τις πολιτικές επιλογές κάθε πολιτικού σχηματισμού, ψηλαφώντας επίσης αν και κατά πόσον είναι μεταβλητοί. Για παράδειγμα, ίσως επισήμαινε ότι ο σημερινός Σύριζα είναι κόμμα στελεχών μάλλον παρά μαζών, με αμελητέα λαϊκή βάση, μικρούς δεσμούς με την οργανωμένη εργασία, επιδεικτικά πλέον αντιδημοκρατική οργάνωση και θολούς οικονομικούς πόρους, που χρησιμοποιεί εργαλειακά τα αριστερά συνθήματα όσο και τους τόπους και τη μνημονική κοινότητα της Αριστεράς. Θα μπορούσε εύλογα λοιπόν να υποστηρίξει πως ένα τέτοιο κόμμα έχει λόγους να υιοθετεί πολιτικές απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, πόσω μάλλον όταν έτσι εξασφαλίζει την εύνοια ξένων επικυρίαρχων και τοπικών ολιγαρχών.

Μια εμπειριοκρατική ιστορική προσέγγιση ίσως να έβρισκε πως λείπουν τα παραδείγματα κομμάτων τα οποία να προώθησαν απαλλοτριωτική συσσώρευση και κατόπιν να έγιναν ή να ξανάγιναν αριστερά. Τέτοια κόμματα παίρνουν δρόμο χωρίς γυρισμό. Για παράδειγμα, όταν διώχτηκε από την ιταλική άρχουσα τάξη που έβλεπε ότι έχανε τον πόλεμο, ο Μουσσολίνι έφτιαξε τη λεγόμενη Ιταλική Κοινωνική Αβασίλευτη Δημοκρατία (Δημοκρατία του Σαλό). Διακηρύσσοντας την επιστροφή στις δήθεν αριστερές ρίζες του φασισμού κατάργησε τη μοναρχία, ανέστησε συνδικάτα, αγόρασε όσους τέως αριστερούς βρήκε διαθέσιμους, και μάλιστα μέσα στη σοσιαλμανία του κήρυξε την κοινωνικοποίηση των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων. Τα αριστερά συνθήματα και προσχήματα δεν έκρυβαν ωστόσο ότι στην πραγματικότητα ήταν υποχείριο και αρωγός του γερμανικού ναζισμού.[37]

Παρόμοια ο Σύριζα ίσως συγκρουστεί με τους ισχυρούς αν αποκτήσει συγκεκριμένους λόγους, όταν εκείνοι πάψουν να τόν στηρίζουν. Θα μπορούσε όμως να γίνει πειστικός; Η απαλλοτριωτική συσσώρευση κάποτε περιθωριοποιείται, εξαιτίας της λαϊκής αντίδρασης ή επειδή το κεφάλαιο έχει πλέον αρπάξει κάθε πόρο που μπορεί να χωνέψει. Τότε το πρόγραμμα της Άκρας Δεξιάς γίνεται ανεπίκαιρο, οπότε δυνάμεις που το στηρίζουν αναζητούν άλλο πολιτικό χώρο. Θ’ αποτολμούσε λοιπόν τότε ο Σύριζα άλμα επιστροφής στην Αριστερά; Θα λεγόταν αριστερή πολιτική η συντήρηση ή ελαφρή βελτίωση της κατάστασης που θα είχε τότε δημιουργηθεί; Στην παράσταση 'Ο άσωτος υιός της Αριστεράς' η ηγεσία του Σύριζα θα έχει προσδεθεί τόσο στενά στο κεφάλαιο, και η βάση του θα έχει τόσο εκτεθεί από τη στήριξη της καταστολής και των αντιλαϊκών μέτρων, που ούτε θα θελουν ούτε θα μπορούν να εκφέρουν λόγο πιο φιλολαϊκό από κείνον που ακούμε τώρα από τον Βενιζέλο και τη Γεννηματά.

Αναλύσεις από μη δομική σκοπιά θα εστίαζαν την προσοχή τους σε ζητήματα ιδεολογίας, πολιτικής κουλτούρας, λόγου, συναισθημάτων κι ενεργών επιλογών. Τέτοιες αναλύσεις θα επισήμαιναν, λόγου χάρη, ότι ο Τσίπρας δικαιολόγησε την ανατροπή του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα αντικαθιστώντας το "μαζί τα φάγαμε!", του Πάγκαλου, με το "μαζί τα πιστέψαμε!". Ενοχοποίησε για τους ελιγμούς του τον δήθεν απερίσκεπτο και αμαθή λαό, παρασιωπώντας ότι οι περισπούδαστες αναλύσεις με βάση τις οποίες είχε υποσχεθεί αλλαγή δίχως ρήξη ήταν απλά προσχήματα μιας αρπαχτής. Η αληθινή Αριστερά σε όλες τις εκδοχές της, και όχι μόνον αυτή, είχε έγκαιρα επισημάνει τις αντιρεαλιστικές παραδοχές, τις κατάφωρες αντιφάσεις και την απατηλότητα γενικά των υποσχέσεών του και ειδικά του Προγράμματος της Θεσσαλονίκης.

Εμπειρικά στηριγμένες και προθεσιοκρατικές αναλύσεις ανατέμνουν τους ποικίλους τρόπους που πάλαι ποτέ κόμματα της ελπίδας κυβερνούν καλλιεργώντας πολιτικά συναισθήματα φόβου.[38] Συνδέουν την άνοδο του φασισμού, που συχνά στηρίζεται σε τέτοια πολιτικά συναισθήματα, με την εξάπλωση της μαζικής απόγνωσης, των αισθημάτων θυματοποίησης και της παραίτησης εξαιτίας της κυβερνητικής μεταστροφής.[39] Ανιχνεύουν τις πρακτικές συνέπειες της εμπέδωσης του φιλελεύθερου Δεν Υπάρχει Άλλη Λύση (ΤΙΝΑ), καθώς και της αναπόφευκτης απαξίωσης από την κυβερνητική πολιτική του ίδιου του ονόματος της Αριστεράς, που γίνεται πλέον, στην τραυματισμένη δημόσια συνείδηση, λέξη βρώμικη, ύποπτη και απωθητική.

Πολιτικές απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, εξ ορισμού εχθρικές στο λαό και στην Αριστερά, σφραγίζουν ανεξίτηλα την πολιτική φυσιογνωμία των κομμάτων που τις διαχειρίζονται. Δεν σβήνονται από τη δημόσια μνημη μ’ επικοινωνιακές εκστρατείες, όπως μοιάζει να πιστεύει ο Σύριζα. Επιλέγοντας να εφαρμόσει τα Μνημόνια, άφησε πίσω του και την Κεντροαριστερά και την Κεντροδεξιά, ακόμη και τη μετριοπαθή Δεξιά,[40] κι εγκαταστάθηκε στο πεδίο της νεοφιλελεύθερης Άκρας Δεξιάς. Προσβλέποντας στη στήριξη ισχυρών αποδέχεται πολιτικές που οι βασικές παράμετροί τους ορίζονται στα πραγματικά κέντρα εξουσίας των Βρυξελλών, του Βερολίνου και της Φραγκφούρτης. Στο μέτρο που επιτρέπουν οι κοινωνικές αντιστάσεις τις προωθεί, τσακίζοντας τους πολλούς, τους αδύναμους, τους φτωχούς. Και συνάμα τους ωθεί συνειδητά, καθώς παρουσιάζει σαν δήθεν αριστερή την πολιτική του, στην παραδοσιακή (‘λαϊκή’) Δεξιά ή και στη φασιστική Άκρα Δεξιά.

Σ' όλους ανεξαιρέτως τους τομείς, ακόμη κι εκεί όπου κανένα Μνημόνιο δεν τού έδεσε τα χέρια, ο Σύριζα δικαιολογεί, προάγει κι εφαρμόζει πολιτικές που ευνοούν τους λίγους πλούσιους και ισχυρούς. Παρέδωσε στους δανειστές τον έλεγχο ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος, πραγματοποιώντας έτσι την πιο επιθετική ιδιωτικοποίηση τραπεζικού τομέα στα χρονικά των ανεπτυγμένων χωρών. Δεν άφησε κάν να συζητηθούν στη βουλή η ανακεφαλαίωση των τραπεζών με δημόσιο χρήμα ή ο νέος νόμος για το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Έκανε ακόμη πιο άδικο το φορολογικό σύστημα, ιδιωτικοποίησε εταιρείες κοινής ωφελείας και φιλέτα του δημόσιου πλούτου, ενίσχυσε τους ολιγάρχες, πρόσφερε ποικιλοτρόπως νομιμοποίηση στη Χρυσή Αυγή, έστειλε παρακρατικές ομάδες ένοπλων μασκοφόρων ν' αλωνίζουν στον Έβρο, κράτησε χιλιάδες πρόσφυγες σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και αντιμετώπισε τα κοινωνικά κινήματα με καταστολή. Τρία χρόνια διακυβέρνησης Σύριζα επαλήθευσαν μια δυστοπική πρόβλεψη:

Στην παγκόσμια κι ευρωπαϊκή τάξη που αναδύεται, η Ελλάδα οδεύει προς την υποτελή θέση μιας περιθωριακής και μάλλον φτωχής χώρας. Στην οικονομία τείνουν να κυριαρχήσουν λίγες σχετικά μεγάλες επιχειρήσεις ικανές να επιβιώσουν στις διεθνείς αγορές. Ανάμεσά τους οι τράπεζες μοιάζουν προορισμένες να μείνουν στο επίκεντρο της δημόσιας προσοχής, με τα συμφέροντά τους να προστατεύονται από το κράτος σε κάθε συγκυρία. Από την άλλη μεριά οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα συνεχίσουν ν' αποδεκατίζονται, με αποτέλεσμα να μεταβληθεί άρδην το ιδιοκτησιακό σχήμα του ελληνικού κεφαλαίου. Η ανεργία, η επισφάλεια και το χαμηλό εισόδημα θα χαρακτηρίζουν τη ζωή των περισσότερων. Στο μεταξύ η δημόσια πρόνοια για τους πολίτες θα συνεχίσει να συρρικνώνεται, ενώ η εθνική περιουσία θα συνεχίσει να ιδιωτικοποιείται υπό την εποπτεία της Τρόικας σε τιμές εκποίησης. Το κράτος, χάνοντας ακόμη περισσότερες δυνατότητες παρέμβασης, θα εξαρτάται ολοένα περισσότερο από τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης, όπως αρμόζει σε δουλοπάροικους χρέους. Συνάμα θα συνεχίσει να πορεύεται προς τον αυταρχισμό. Αντιδημοφιλείς αποφάσεις θα επιβάλλονται με νομοθετικά διατάγματα και με τη συνδρομή δυνάμεων καταστολής. Η διαφθορά και η πατρωνεία θα πακτωθούν στο σύστημα, καθώς θα διαιωνίζονται από μια συμμαχία μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων και κράτους.[41]

Αρχές του 2017, κι ενώ η προστασία των τραπεζικών συμφερόντων συγκεκριμενοποιείται στον εκπλειστηριασμό της λαϊκής στέγης με αστυνομική αρωγή, οι φόβοι έχουν επαληθευτεί. Μια κυβέρνηση που επιστατεί τέτοιες πολιτικές επιλογές δεν είναι αριστερή και δεν έχει ούτε λόγο ούτε τρόπο επιστροφής στην Αριστερά. Δεν χωρά κάν στην Κεντροαριστερά ή στην Κεντροδεξιά. Όσον αφορά την καθημερινή πολιτική πρακτική του, αλλά και συνολικά ως πολιτικός σχηματισμός, ο Σύριζα μεταπήδησε στην Άκρα Δεξιά. Κάνει αυτά που θα έκανε κάθε ακροδεξιά κυβέρνηση, μερικές φορές και τα διακηρύσσει, ενώ η κοινωνική του στήριξη προέρχεται πλέον από στρώματα και ομάδες που ωφελούνται από αυτήν τη διαδικασία μάλλον παρά από τους πολλούς που πλήττονται.

Κυβερνήσεις με πρόγραμμα τη μαζική απαλλοτρίωση πλούτου υπέρ του κεφαλαίου εξ ορισμού ανήκουν στην Άκρα Δεξιά, όσα αντισταθμιστικά μέτρα και αν παίρνουν για να ναρκώσουν πρόσκαιρα τη δυσαρέσκεια, όσο δακρύβρεχτα και αν επικαλούνται το ριζοσπαστικό τους παρελθόν και τις ευγενικές προθέσεις τους. Ακόμη και αν τούτο δεν αποτυπώνεται πάντοτε στη ρητορική του Σύριζα -για την ώρα- η απαλλοτριωτική συσσώρευση που προωθεί με συνέπεια από το 2015 μόνον ακροδεξιά μπορεί να χαρακτηριστεί.

Αναλύσεις από αριστερή σκοπιά, και άλλες

Η απογοήτευση του λαού, αλλά και της ευρωπαϊκής Αριστεράς, από την κυβέρνηση Σύριζα αντικαθρέφτισε τις ελπίδες που είχε γεννήσει νωρίτερα η άνοδός του. Φυσιολογικά δρομολόγησε συζητήσεις για τις αναλυτικές κατηγορίες, τις αλυσίδες αιτιακών εξηγήσεων και τα ερμηνευτικά εργαλεία με τα οποία θα μπορούσε να κατανοηθεί η καταστροφή. Γιατί ακολούθησε ο Σύριζα την πορεία που ακολούθησε; Ήταν κάτι το μοιραίο, προϊόν βαθύτερων αιτίων, ή απλώς έφταιξαν συγκεκριμένα πρόσωπα και περιστάσεις; Σε απάντηση διατυπώθηκαν απόψεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από δομιστικές, δομολειτουργικές και θεσμοκρατικές εξηγήσεις στη μια μεριά ως προθεσιοκρατικές ερμηνείες στην άλλη. Από τη σκοπιά του ιστορικού όλα αυτά τα εργαλεία είναι χρήσιμα και δεν χρειάζεται, ακριβέστερα δεν είναι σωστό, ν' αναλύονται τα φαινόμενα κατ' αποκλειστικότητα με το ένα ή το άλλο από αυτά.

Παρακάμπτοντας εκείνους τους σχολιαστές που αυτοακυρώθηκαν παράγοντας ευτελείς δικαιολογίες των κυβερνητικών κυβιστήσεων, τώρα θα κοιτάξουμε συγκριτικά κάποιες τοποθετήσεις μάχιμων φορέων της Αριστεράς, ακόμη και περιθωριακών.

Αναλύσεις όπως αυτές που προτείνουν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ή το αυστραλιανό περιοδικό Left Flank εστιάζουν την προσοχή τους στην απουσία ισχυρών οργανώσεων της εργατικής τάξης συγκρίσιμων με κείνες της Δεύτερης ή της Τρίτης Διεθνούς, θεωρώντας ότι ως εκ τούτου αποκλείεται να δρομολογηθεί ρήξη με τον καπιταλισμό η κινητοποίηση των μαζών.[42] Πρακτικά οδηγούν σε αδιέξοδο αναχωρητισμό. Επαναλαμβάνοντας το αυτονόητο, ότι δεν αρκεί να κατακτήσεις την κυβέρνηση, προβάλλουν μοιρολατρικές λογικές που παραβλέπουν ότι διαδικασίες απαλλοτριωτικής συσσώρευσης όπως αυτή που ζούμε στην Ελλάδα έχουν ρίσκο για τους καπιταλιστές και γεννούν πραγματικές δυνατότητες ριζοσπαστικοποίησης.

Ανήμπορες να εξηγήσουν την πολιτική αλλαγή, τέτοιες αναλύσεις δικαιολογούν τις ευκαιρίες που χάθηκαν κι εύκολα προσφέρονται και στην άλλη πλευρά, για απολογητική χρήση. Μια συναισθηματική παρωδία τους παρουσίασε πρόσφατα η πρωθυπουργική σύζυγος, υποστηρίζοντας επί της ουσίας ότι «ο Τσίπρας το οδήγησε μέχρι εκεί που μπορούσε να το πάει».[43] Τούτο το συνάγει διαισθητικά και δεν δίνει καν δικαιολόγηση, καθώς απορρίπτει εκείνη την Αριστερά «που αρέσκεται στην κριτική εκ του ασφαλούς, που εμπιστεύεται τη νωθρή, γλυκιά αγκαλιά των βιβλίων και των θεωριών».[44] Το ίδιο πραξεοκρατικό επιχείρημα συχνά επαναλάμβανε και ο Μπενίτο Μουσσολίνι, ενώ το διακρίνουμε επίσης, διατυπωμένο με μικρότερη αυτοπεποίθηση, στον πυρήνα της σκέψης και πιο προσεκτικών αναλυτών.

Ξεκινώντας από παρόμοιες δομοκρατικές προκείμενες, πιο εκλεπτυσμένες παραλλαγές της ίδιας άποψης παρουσιάστηκαν στο χώρο της Ανταρσύας, η οποία, αντίθετα από τον Σύριζα, επέμεινε στην εξωκοινοβουλευτική οργάνωση του λαού γύρω από ένα μεταβατικό πρόγραμμα, και συνάμα στήριξε τις Πλατείες και τα άλλα κοινωνικά κινήματα.[45]

Το Νέο Αριστερό Ρεύμα είχε δει ήδη από το 2012 τον Σύριζα να «μεταμορφώνεται ραγδαία σε ένα ιδιότυπο (λόγω προέλευσης) διαχειριστικό κόμμα, υποταγμένο στα όρια του ευρώ και της ΕΕ, στα όρια του συστήματος»,[46] ενώ εύστοχα συμπέρανε το 2014 πως «[σ]υνολικά ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε δεξιόστροφη πορεία προσαρμογής και ενσωμάτωσης, η οποία θα επιταχύνεται όσο πλησιάζει στην πόρτα της κυβέρνησης».[47] Ήδη αναγνωρίζει πως ο Σύριζα δεν έχει καμία σχέση με την Αριστερά.[48] Τέτοιες αναλύσεις αξίζει να μελετηθούν προσεκτικά, καθώς επαληθεύτηκαν. Ωστόσο, ενώ διακρίνουν πολλές όψεις της απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, δεν βλέπουν συνολικά τη διαδικασία της και αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν αυτό τον όρο, με αποτέλεσμα αμήχανες επικλήσεις ιδιοτυπιών κι εγγενώς αντιφατικών χαρακτηρισμών δίχως νόημα, όπως «σοσιαλφιλελεύθερος».

Από την άλλη μεριά οι προθεσιοκρατικές αναλύσεις εστιάζουν στη δράση χειροπιαστών υποκειμένων. Στην εν λόγω περίπτωση συνήθως βλέπουν «προδοσία» της ηγεσίας του Σύριζα. Αυτό κάνει πάγια η Λαϊκή Ενότητα, που κατέβηκε στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 ως ο «αληθινός Σύριζα». Εντούτοις το ίδιο πρόγραμμα που είχε θριαμβεύσει τον προηγούμενο Γενάρη, τον Σεπτέμβρη απέτυχε εντυπωσιακά. Ο Κώστας Λαπαβίτσας στηλιτεύει την κυνική εξουσιομανία του κύκλου Τσίπρα, που απλώς χρησιμοποίησε εργαλειακά τη ρητορική περί δομικού μετασχηματισμού.[49] Μια έμμεσα προθεσιοκρατική προσέγγιση διακρινεται επίσης σε αναλυτές όπως ο Ερίκ Τουσέν, ο οποίος καταγράφει χρήσιμα τις μετατοπίσεις της ηγεσίας του Σύριζα στα ζητήματα δημόσιου χρέους, αλλ’ αποφεύγει να συζητήσει τις αιτίες τους.[50] Αρκετά μέλη ή πρώην μέλη του Σύριζα κάνουν το ίδιο.[51]

Ενδιάμεσα τοποθετούνται οργανώσεις τροτσκιστικών καταβολών, όπως η Κομμουνιστική Επαναστατική Δράση (ΚΕΔ), η οποία ως τον Γενάρη του 2015 στήριζε Σύριζα, και η συνιστώσα της Ανταρσύας Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ). Η πρώτη κάπως ακροβατικά θεωρεί τον Σύριζα ‘ρεφορμιστικό’ χωρίς μεταρρυθμίσεις.[52] Το τελευταίο μιλά για 'δεξιά κατρακύλα του Σύριζα', αποφεύγοντας να προσδιορίσει ως πού κατρακυλά. Οι αναλύσεις βασικών θεωρητικών του θίγουν, χωρίς εμβάθυνση, δομικά χαρακτηριστικά του Σύριζα όσο και τις στρατηγικές και τακτικές του αντιλήψεις. Στρατηγικά ο Σύριζα, που και πάλι γίνεται αυθαίρετα και ακατανόητα 'ρεφορμιστικός', "είχε και έχει ως θεμέλιό του την απόρριψη της επανάστασης ως προοπτικής για την αλλαγή της κοινωνίας". Σωστό, αλλά αφορά όλο το πολιτικό φάσμα δεξιά της επαναστατικής αριστεράς. Τακτικά, η "λογική της «κυβέρνησης της αριστεράς»" οδήγησε μετά το 2012 την ηγεσία του "σε συστηματική στροφή προς τη «μετριοπάθεια» με κριτήριο τις εκλογικές ανάγκες σε βάρος των εργατικών αγώνων". Δομικά, το οργανωτικό μοντέλο του Σύριζα επέτρεψε να επικρατήσει "μια ηγεσία που έχει βάλει πλώρη για αλλού".[53] Παραμένει ασαφές ποιό είναι το περίφημο ‘αλλού’.

Δεν προκαλεί έκπληξη ότι αριστεροί που εγκατέλειψαν τον Σύριζα κατά τη μετάλλαξή του τείνουν στην προθεσιοκρατία, ενώ μακριά του κρατήθηκαν όσοι στηρίχτηκαν κατά κανόνα σε δομοκρατικές αναλύσεις. Ωστόσο παρ' όλους τους προφανείς περιορισμούς της η προθεσιοκρατική προσέγγιση έχει και αρετές. Βασική ανάμεσά τους, η χρήση ευρύτερα κατανοητής και συναισθηματικά πυκνής γλώσσας, που εκφράζει αναλύσεις με όρους προσωπικού βιώματος και όχι αφηρημένων δομών, διακρίνοντας έτσι σημαντικά στοιχεία πολιτικής δυναμικής που διαφεύγουν από συστημικές ή δομικές αναλύσεις.

Για να φέρουμε ένα παράδειγμα σημαντικό στην περίπτωσή μας, ο όρος 'προδοσία' δεν είναι απλώς ηθικολογικός, αλλά έχει και ζωτικές τεχνικές πλευρές. Σημαίνει ρήξη της 'εμπιστοσύνης', ανθρώπινης σχέσης κεντρικής στις προκαπιταλιστικές όσο και στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Βραχυκύκλωση, αιχμαλωσία, εξουδετέρωση ή κατανίκηση ενός αντιπάλου που πετυχαίνει ακριβώς επειδή έρχεται 'από τα μέσα', από κάποιον που άλλαξε στρατόπεδο. Ψυχικά επιβάλλεται όσοι είχαν κάποτε εμπιστευτεί τον Σύριζα να ονοματίσουν ως προδοσία τη μεταπήδησή του, ώστε το παραλυτικό τραύμα ν' αρχίσει να επουλώνεται.[54]

Είναι αυτοκαταστροφική η απροθυμία της σημερινής Αριστεράς να χρησιμοποιήσει ηθικά φορτισμένες έννοιες. Ο ίδιος ο καπιταλισμός προβλέπει βαρειές ποινές για έστω και ακούσιες καταχρήσεις εμπιστοσύνης, που κυμαίνονται από την εσχάτη προδοσία ως την απλή χρεωκοπία. Επιτελείς και στελέχη του Σύριζα προτιμούν να παραδεχτούν ότι έκαναν αφελείς αναλύσεις ως και το 2015 παρά ότι πρόδωσαν. Αυτό που πράγματι έκαναν όμως δεν αποδίδεται ρεαλιστικά χωρίς τη χρήση αξιακά φορτισμένων όρων, οι οποίοι δείχνουν ακριβώς και την υποκειμενική όψη αυτού που συνέβη. Μόνον αυτοί παρέχουν ψυχική και ηθική έφεση για ν' αντιμετωπιστεί το τραύμα. Παρακάμπτοντάς τους η κυνική δύση του ύστερου καπιταλισμού απλώς επιτείνει τη δυστυχία και την παθητικοποίηση.

Σοσιαλδημοκρατία και αριστερός ευρωπαϊσμός

Η ελληνική καταστροφή απέδειξε άλλη μια φορά ότι ο χρηματιστικοποιημένος καπιταλισμός ακυρώνει το σχέδιο της μεταρρυθμιστικής ή φιλελεύθερης Αριστεράς, η οποία ιστορικά στην Ευρώπη διαμορφώθηκε στη σοσιαλδημοκρατία. Όσο και αν θα το ήθελε ο Σύριζα δεν θα μπορούσε να είναι σοσιαλδημοκρατικός ή έστω μεταρρυθμιστικός, πρακτικά να μεταμορφωθεί σε Πασόκ, γιατί οι προϋποθέσεις ταξικού συμβιβασμού έχουν εκλείψει. Εδώ η προθεσιοκρατία σηκώνει τα χέρια ψηλά.

Συνδυάζοντας δομές και προθέσεις, κι επισημαίνοντας αλληλεπιδράσεις τις οποίες δομοκράτες και προθεσιοκράτες παραβλέπουν, οι διαλεκτικές αναλύσεις μελετούν συνθετικά και πολυπρισματικά τις δυναμικές της πολιτικής κινητοποίησης, της ιδεολογίας και της εκλογικής πολιτικής. Συχνά ξετρυπώνουν ειρωνείες και αντινομίες, και περιστασιακά δίνουν ελπίδα. «Το παράδοξο της ελληνικής περίπτωσης», παρατηρεί για παράδειγμα ο Στάθης Κουβελάκης,

είναι πως, μολονότι κατέληξε σε καταστροφή, μερικές στιγμές μας επέτρεψε να διακρίνουμε πώς θα μπορούσε να είναι μια εναλλακτική πορεία. Η διαδοχή των γεγονότων στο δημοψήφισμα έπαιξε ζωτικό ρόλο στην επανεκκίνηση της διαδικασίας λαϊκής ριζοσπαστικοποίησης. Έδειξε έναν δρόμο που συνδύαζε εκλογική επιτυχία και λαϊκή κινητοποίηση. Ήταν σημαντικό γεγονός. Για πρώτη φορά ένας λαός είπε σε τέτοια κλίμακα ΟΧΙ στο τελεσίγραφο των δυνάμεων που κυβερνούν την Ευρώπη.[55]

Η ανάλυση του Κουβελάκη περιλαμβάνει έναν εύλογο κατάλογο μαθημάτων από την ήττα. Κατηγορεί την ηγεσία του Σύριζα ότι, εμμένοντας στον κοινοβουλευτισμό, απέρριψε τη λαϊκή κινητοποίηση και απέφυγε την εκ των ων ουκ άνευ ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση.[56] Σ' ένα βαθύτερο επίπεδο, η θλιβερή κατάληξη σήμανε «την ήττα μιας προσέγγισης η οποία ουσιαστικά πίστευε πως ήταν δυνατή η ρήξη με τη λιτότητα και τον νεοφιλελευθερισμό μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα της ευρωζώνης».[57] Ηττήθηκε ολόκληρη η μη ρεαλιστική στρατηγική η οποία, κρύβοντας την πραγματικότητα, άφησε τον λαό απροετοίμαστο στη σύγκρουση. Ο Κουβελάκης την ονομάζει «αριστερό ευρωπαϊσμό».[58]

Η Κομμουνιστική Επαναστατική Δράση χρησιμοποιεί πιο πολύχρωμες εικόνες: ο Σύριζα είναι μια «ρεφορμιστική στα λόγια αλλά καθεστωτική στην πράξη αριστερά», η οποία φαντασιώνεται «ένα είδος ηθικού και τίμιου καπιταλισμού».[59] Κυλιέται «στο τέλμα της ρεφορμιστικής αυταπάτης που συνέχιζε μέχρι προχθές να θεωρεί το κράτος συσχετισμό δύναμης και όχι όργανο στα χέρια της άρχουσας τάξης και εγγυητή της αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων εκμετάλλευσης».[60] Φυσικά, «έπρεπε να κυβερνήσει για να δουν οι πάντες όχι ότι είναι απατεώνες και προδότες όπως μας λεει η Λαέ αλλά ότι η ρεφορμιστική στρατηγική είναι μια απόλυτη απάτη και ο ρεφορμισμός ένα απλό συμπλήρωμα στην καπιταλιστική ισορροπία».[61] Ο Σύριζα πάντως το 2015 είχε δρέψει τις ψήφους και της ΚΕΔ, όπως και μεγάλου μέρους των κατά τα λοιπά απεχόντων αναρχικών.

Με όσα μεσολάβησαν έκτοτε, αναρωτιέται κανείς πώς πίστεψε οποιοσδήποτε ότι ο Σύριζα θα μπορούσε ποτέ να περιφρονήσει τα θέλγητρα της κοινοβουλευτικής εξουσίας παρασυρμένος από τη λαϊκή κινητοποίηση. Σ’ όλη την Ευρώπη ο λεγόμενος «αριστερός ευρωπαϊσμός» συνεργάστηκε με την εδραιωμένη σοσιαλδημοκρατία προκειμένου να επιβάλουν από κοινού νεοφιλελεύθερα μέτρα. Ο Σύριζα απέδειξε για πολλοστή φορά -χρειαζόταν αλήθεια να καταστραφούμε γι’ αυτό;- πως σε ζητήματα μαζικής κινητοποίησης, δημοκρατικής οργάνωσης, μεταβατικού προγράμματος ανατροπής του καπιταλισμού, και τελικά σύνδεσης του πολιτικού με το προσωπικό οι θέσεις και οι ευαισθησίες της Αριστεράς είναι διαμετρικά αντίθετες εκείνων του αριστερού ευρωπαϊσμού.

Με όρους διδακτικών στερεοτύπων, όταν και αν κάποτε ξανάβρει μια ανάλογη ευκαιρία η ευρωπαϊκή Αριστερά θα πρέπει άμεσα, ενεργά και μέχρι τέλους να συγκρουστεί με όσους επιχειρήσουν, όπως έκαναν δυστυχώς ανεμπόδιστοι ο Τσίπρας και οι συνεργοί του, αποκινητοποίηση των μαζών, προγραμματικές εκπτώσεις ή κατάλυση της εσωκομματικής δημοκρατίας. Αλλά αρκεί αυτό; Ως τότε η Αριστερά πρέπει να τοποθετηθεί καθαρά, νομίζω, όπως έκαναν από τη δική τους σκοπιά ο αριστερός ευρωπαϊσμός και η σοσιαλδημοκρατία, σε ιστορικά και πολιτικά ζητήματα αιχμής, όπως είναι κατεξοχήν η νέα αποικιοκρατία και η ιμπεριαλιστική επιβολή, η λεγόμενη 'ευρωπαϊκή ολοκλήρωση', το χρέος και το ευρώ. Ακριβώς η αφωνία ή σύγχυση ή διάσταση μεταξύ λόγων και πράξης της Αριστεράς σ' αυτά τα ζητήματα διευκόλυναν εδώ τον Σύριζα, και αλλού μερίδες της Δεξιάς, να οικειοποιηθούν τη θεμελιωδώς δημοκρατική αντίσταση στα κύματα αρπαγής και αυταρχισμού που εξαπολύουν Βρυξέλλες και Φραγκφούρτη.

Δημοκρατία των κυρίαρχων;

Την πορεία που ακολούθησε ο Σύριζα προοικονόμησε η στάση του απέναντι στο ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία τού εξασφάλισε, εκτός από την αγανάκτηση της Αριστεράς, και λοιδωρίες συντηρητικών. Ήταν ολοφάνερη η απλή αλήθεια που οι ιθύνοντές του αρνούνταν να παραδεχτούν, ότι δεν μπορεί ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς να υπερασπίζεται τη νεοφιλελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρώ.[62] Πρώτο το ευρώ αμφισβητήθηκε τεκμηριωμένα, μεταξύ άλλων από τις εκθέσεις του Research on Money and Finance που αναδεικνύουν τη συστηματική εκμετάλλευση της περιφέρειας από τα κράτη του ευρωπαϊκού πυρήνα.[63] Ωστόσο καθώς βαθαίνει η κρίση τα πυρά εστιάζονται στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το συγκεκριμένο διακρατικό μόρφωμα εύλογα γεννά πλέον φόβο, οργή και απέχθεια σε πλατειά στρώματα. Η Αριστερά δεν μπορεί να μείνει Αριστερά χωρις να συγκρουστεί μαζί του, όχι μόνο για τη θεμελιώδη αντιδημοκρατικότητά του. Ο Ντέηβιντ Χάρβεϋ διακρίνει πλέον 'γερμανό ηγεμόνα' στην Ευρώπη.[64]

Παραμερίζοντας ευσεβείς πόθους και ρητορείες περί 'ευρωπαϊκών αξιών' και δήθεν 'ένωσης ίσων', ο ιστορικός δημογράφος Εμμανουέλ Τοντ τονίζει ότι ήδη πριν από την κρίση ο οικονομικός και πολιτικός έλεγχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε περάσει σε μια Γερμανία επιθετική απέναντι στη Ρωσία και σε πορεία ρήξης με τις ΗΠΑ.[65]

Η καθυπόταξη του Σύριζα υπογράμμισε πως η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου ταξική συνεργασία και ταξικός συμβιβασμός είναι ανέφικτα, δεν χωρά πολιτικά τη σοσιαλδημοκρατία, ούτε ψευδαισθήσεις περί καταστάσεων win-win ή δήθεν γάμων κεφαλαίου και εργασίας. Οι εξελίξεις στη μνημονιακή Ελλάδα μοιάζουν να επιβεβαιώνουν τη θέση που είχε παλιότερα διατυπώσει, ενώ κατέρρεε το σοβιετικό οικοδόμημα, ο Ιμμάνουελ Βαλλερστάιν. Καθώς λήγει η κεντριστική φιλελεύθερη ηγεμονία, με πλαίσιο την τερματική κρίση του καπιταλισμού, αναδύονται τώρα μια πραγματική Δεξιά και μια Αριστερά αναγκαστικά αντικαπιταλιστική. [66] Ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες, ακόμη και παλαίμαχοι ρεφορμιστές όπως ο Βόλφγκανγκ Στρεκ παραδέχονται πως, στη σκιά του χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού, «το σοσιαλδημοκρατικό στοίχημα, στο οποίο επί πολύ καιρό ποντάραμε, έχει χαθεί».[67]

Ο διεθνής οικονομικός ανταγωνισμός και η πολιτική αδιαλλαξία ορίζουν την καπιταλιστική επίθεση ακόμη και στις χώρες του κέντρου, πόσω μάλλον της περιφέρειας. Μέρος της Αριστεράς στις ισχυρότερες ευρωπαϊκές οικονομίες επιμένει πως το κεφάλαιό τους, χορτάτο χάρη στην εκμετάλλευση και τη δήωση της περιφέρειας, αποδέχεται παραχωρήσεις προς την εργασία. Διαφορετική εικόνα δείχνουν όμως οι μανιασμένες επιθέσεις που εξαπολύονται εναντίον ακόμη και μετριοπαθών αριστερών, όπως του Τζέρεμυ Κόρμπυν. Έστω και αν θεωρητικά θα μπορούσε το κεφάλαιο να κάνει παραχωρήσεις, από δεκαετίες ανέπτυξε μέσω του νεοφιλελευθερισμού μια πολιτική κουλτούρα η οποία πρακτικά τις αποκλείει.

Με βάση τούτη τη διαπίστωση, μια διαλεκτική παρουσίαση των κρίσιμων στιγμών του 2015 θ' αναδείκνυε πως ο Σύριζα, αν δεν ριζοσπαστικοποιούνταν τότε, υποχρεωτικά θα έκλινε αποφασιστικά δεξιά. Όταν αυτό έκανε η ηγεσία του, η αριστερή του πτέρυγα τσακίστηκε παρά την ισχυρή κοινοβουλευτική της θέση και την οργανωμένη παρουσία της στα συνδικάτα. Ακόμη και στο εξάμηνο των ταλαντεύσεων, από Φεβρουάριο ως Ιούλιο, το Αριστερό Ρεύμα, που είχε υπουργεία κι έφτασε να επηρεάζει σχεδόν τη μισή Κεντρική Επιτροπή, καθηλώθηκε, αδράνησε, αυτοπαγιδεύτηκε, και δεν πρόβαλε εναλλακτικό πρόγραμμα.

Η επίκληση δομών δύσκολα εξηγεί το πώς και γιατί κάποιοι αδράνησαν. Υπογραμμίζει ωστόσο ερωτήματα όπως, υπάρχει δίκαιη ανάπτυξη ή έστω αριστερή διακυβέρνηση σε μη κυρίαρχο κράτος; Τι κάνεις αν έχεις αιχμαλωτιστεί σε παγίδα χρέους και σε διακρατικές δομές ακραίας ανισότητας; Μπορεί να είναι αριστερό ένα κόμμα που προωθεί απαλλοτριωτική συσσώρευση ή αλλιώς, στη γλώσσα του εχθρού, δομική προσαρμογή; Πώς μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, στο όνομα κάποιου κοινού αγώνα, η αριστερή πτέρυγα ενός κόμματος αφήνει κρίσιμες αποφάσεις στα χέρια μερίδων που δεν συμμερίζονται παρόμοια κριτικές αναλύσεις; Γίνεται να συνυπάρξουν στον ίδιο πολιτικό μηχανισμό ομάδες με αποκλίνουσες θέσεις για την απαλλοτριωτική συσσώρευση και την αποδοχή επικυριάρχων;

Ζητήματα ιμπεριαλισμού λοιπόν, ιδίως αναβίωσης του γερμανικού ιμπεριαλισμού, επανακάμπτουν στο προσκήνιο συναρθρωμένα με ζητήματα έθνους, που επίσης αναδύθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στις περιφερειακές χώρες όσο και στον καπιταλιστικό πυρήνα. Όλα αυτά αναπόφευκτα συνδέονται, φυσικά, με ζητήματα οικονομικής εκμετάλλευσης και δημοκρατίας. Παρατίθενται παρακάτω μάλλον αφοριστικά, απλώς για να εντοπιστούν κάποια σημεία συζήτησης σχετικά με την εξέλιξη του Σύριζα.

Η θέση περί γερμανικού ιμπεριαλισμού αξίζει σοβαρή εξέταση, ακομη και αν οι απαραίτητες αποδείξεις προσώρας απουσιάζουν. Μπορούμε να έχουμε «δίκαιη ανάπτυξη» στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση; Είναι η τελευταία απλώς μια σκληρή ιεραρχική δομή, με το κέντρο ν’ ανθεί εις βάρος μιας υποτελούς περιφέρειας, ή μήπως παρακολουθούμε τη γέννηση μιας πραγματικής αυτοκρατορίας με πυρήνα τη Γερμανία; Ο Εμανουέλ Τοντ, με μακρύ ιστορικό πετυχημένων έγκαιρων εκτιμήσεων, από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και της αμερικανικής ισχύος ως το Μπρέξιτ, δημοσίευσε έναν σχετικό χάρτη το 2014. Παρατηρεί πως σε τούτο τον νέο ευρωπαϊκό χώρο η Γερμανία, ενώ η ίδια είναι σχετικά εξισωτική σε σχέση με τον αγγλοσαξωνικό κόσμο, επιβάλλει σχέσεις ακραίας ανισότητας. Τα χαμηλά εισοδήματα που κυριαρχούν στ’ ανατολικά του και η συμπίεση των μισθών στο νότο ανασταίνουν την έννοια της δημοκρατίας των κυρίαρχων (Herrenvolk democracy). [68]

ΧΑΡΤΗΣ: Η νέα γερμανική αυτοκρατορία

Λεζάντα: Γερμανία / Άμεσος γερμανικός χώρος/ Εθελοδουλεία / Ρωσόφοβοι δορυφόροι / Ντε φάκτο ξυριαρχούμενοι / Σε πορεία δραπέτευσης / Σε πορεία προσάρτησης / Χώρος μη δικαίου

ΠΗΓΗ: Olivier Berruyer, “La servitude volontaire de la France. Interview of Emmanuel Todd for the French website les crises.fr”, Οκτώβριος 2014, στο http://bit.ly/2tfWitZ

Μπορεί η Αριστερά ν' αποσπά πρόσοδο;

Τέλος έχουμε το ζήτημα του χρέους. Είναι σχεδόν ταυτολογία να επισημαίνουμε πως τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό χρέος διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην αναπαραγωγή του χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού, αλλά κάποτε ξεχνιέται.[69] Το χρέος δεν οφείλεται στην αμεριμνησία ή την προκοπή των μεν ή των δε, αλλ’ αποτελεί δομικό και ολοένα σημαντικότερο στοιχείο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Στην περίπτωση της Ελλάδας και γενικά της ευρωπαϊκής περιφέρειας, η ηγεμονική δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αξιοποιεί τη θεσμική υπεροχή που απολαμβάνει για ν’ αποσπά μέσω του χρέους πρόσοδο (tribute), [70] με βαρύ κόστος για τις χρεωμένες χώρες. Όπου επιπλέον οι λεγόμενες διασώσεις, πέρα από τις προφανείς οικονομικές και χρηματοοικονομικές συνέπειές τους, προκαλούν επιθέσεις καπιταλιστικών μηχανισμών ενάντια στ’ απομεινάρια των δημοκρατικών θεσμών.

Όταν η Αριστερά αδιαφορεί για την επακόλουθη λαϊκή αγανάκτηση, ανοίγει χώρος για να τήν οικειοποιηθούν δυνάμεις συντηρητικές ή ακροδεξιές. Αυτές κάνουν ελκυστικά τα ξενοφοβικά ή ιθαγενιστικά συνθήματά τους περιτυλίγοντάς τα μ’ έναν θεμελιωδώς δημοκρατικό λόγο, ο οποίος ωστόσο μόνο σύντυχα συναρθρώνεται μαζί τους. Τόσο στις πιστώτριες όσο και στις χρεωμένες χώρες η Αριστερά πρέπει ν’ αποφασίσει αν συντάσσεται με τα θύματα της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης, ή με τους εκμεταλλευτές και καταπιεστές. Στις πρώτες σταθμίζει τα συμφέροντα τοπικών καπιταλιστών και λαϊκών στρωμάτων που εξαρτώνται από αυτούς απέναντι στα συμφέροντα άλλων λαών. Τούτο επάγεται σκληρές επιλογές, που περιστασιακά πηγαίνουν στραβά.[71] Μπορούν κόμματα που υπερασπίζονται τη δουλοπαροικία χρέους και τη νεοαποικιακή υποτέλεια ν’ αυτοχαρακτηρίζονται αριστερά; Μπορεί η Αριστερά να δεχτεί μια δημοκρατία αφεντάδων; Ωστόσο πρωταρχική ευθύνη για την ανατροπή τούτου του νέου τύπου προσοδοκρατικού (tributary) συστήματος έχει η Αριστερά των χρεωμένων χωρών.

Στην Ελλάδα, αφότου ξέσπασε η κρίση, η στάση απέναντι στο χρέος έγινε λυδία λίθος για τα κόμματα της Αριστεράς. Ο Σύριζα ταλαντεύτηκε. Ήθελε να προσεταιριστεί κινήματα όπως των Αγανακτισμένων, αλλά ηγέτες του επένδυαν σ’ εταιρείες που κερδοσκοπούσαν πάνω στο χρέος,[72] ενώ οργανικοί του διανοούμενοι συχνά το έχαναν πίσω από την αδιαφανή οθόνη του αποστεωμένου μαρξισμού τους. Επίσημα υιοθέτησε ενδιάμεση θέση, υποχωρώντας στην πίεση που άσκησαν η αντικαπιταλιστική Αριστερά και το Αριστερό Ρεύμα, καθώς επίσης η Επιτροπή για τον Λογιστικό Έλεγχο του Δημόσιου Χρέους (ΕΛΕ) και ομάδες της βάσης. Ωστόσο η ηγεσία του ποτέ δεν ευνόησε τις σχετικές κινητοποιήσεις, [73] κι εναγκαλίστηκε τον Γιάνη Βαρουφάκη που είχε ταχθεί εξαρχής και απαρέγκλιτα εναντίον τους.[74]

Επί Σύριζα το χρέος επιβαρύνθηκε. Εκ των υστέρων φαίνεται πως η ηγεσία του είχε εξαρχής αποφασίσει να δεχτεί τις απαιτήσεις της Τρόικας . Τίποτε απ’ όσα έκανε η κυβέρνηση δεν προετοίμασε τη δυνατότητα ρήξης. Παρά την προφανή μη βιωσιμότητα του χρέους συμφωνήθηκε πως η Ελλάδα ποτέ δεν θα ζητούσε κούρεμά του, και μάλιστα φορτώθηκε νέα δάνεια για τη διάσωση των τραπεζών.[75] Νέα και χειρότερα μνημόνια συνομολογήθηκαν.

Στο μεταξύ κυκλοφόρησε η Προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας για το χρέος, που είχε συσταθεί με πρωτοβουλία της προέδρου της βουλής Ζωής Κωνσταντοπούλου και με επιστημονικό υπεύθυνο τον Ερίκ Τουσέν. Η επιτροπή συμπέρανε πως, ακόμη και σύμφωνα με τους όρους του καπιταλιστικού δικαίου, το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι παράνομο, αθέμιτο, κι επονείδιστο, και ούτως ή άλλως μη βιώσιμο. [76] Κατηγορήθηκε για πολλά, συνήθως για το αν τα μέλη της ανήκαν όλα στην αρεία φυλή και τηρούσαν πάντοτε τους κανόνες του ενδυματολογικού κώδικα. Πιο σοβαρά, ότι αποτέλεσε φύλο συκής για την αλλαγή πορείας του Σύριζα και νάρκωσε τις αντιδράσεις στελεχών που ειδάλλως θα είχαν επαναστατήσει.

Τρία ζητήματα ωστόσο δεν έχουν αμφισβητηθεί. Πρώτο, ότι τα πορίσματά της, αντί ν’ αποτελέσουν εστία κριτικής, απλώς παραμερίστηκαν και θάφτηκαν όχι μόνον από τη δημοσιογραφική ενημέρωση, αλλά και στον επιστημονικό λόγο. Αυτό θα μπορούσε να είναι και τεκμήριο υπέρ της εγκυρότητάς τους. Δεύτερο, η επιτροπή συστάθηκε και λειτούργησε παρά τη σφοδρή διαφωνία της Τράπεζας της Ελλάδας και της πολιτικής και οικονομικής ηγεσίας, του Γιάνη Βαρουφάκη συμπεριλαμβανομένου. Τρίτο, το έργο της έκανε τη ριζική αμφισβήτηση του χρέους κτήμα του δημόσιου διαλόγου, κι έτσι ενίσχυσε τις προϋποθέσεις ευρύτερης ριζοσπαστικοποίησης των λαϊκών στρωμάτων. Πάντως η επιτροπή δεν φαντάστηκε ποτέ πως το επιστημονικό έργο της θ’ αρκούσε για να διαγραφεί το χρέος. Γνώριζε πάντοτε πως το αν αυτό θα πληρωθεί ή όχι είναι ζήτημα ισχύος και όχι συνείδησης, μολονότι ο μαρξισμός ξέρει πως η σωστή συνείδηση κάποτε γεννά και ισχύ.

Η επιστροφή της Αριστεράς

Η προδοσία του Σύριζα δημιούργησε εντελώς νέα κατάσταση. Η Αριστερά επέστρεψε αριθμητικά και οργανωτικά περίπου εκεί όπου βρισκόταν προτού ξεσπάσει η κρίση - περιθωριακή, αμήχανη και ανήμπορη να επηρεάσει άμεσα τις εξελίξεις. Ωστόσο στο μεταξύ απέκτησε πλούσια εμπειρία, τα πρόβατα ξεχώρισαν από τα ερίφια, και δημιουργήθηκε μια κρίσιμη μάζα ικανή να δράσει καθοριστικά.[77] Το καπιταλιστικό σύστημα στο μεταξύ αποσταθεροποιήθηκε τοπικά, περιφερειακά και παγκόσμια. Οι συνθήκες ίσως φέρουν νέες ευκαιρίες· στη δική μας δράση εναπόκειται να δημιουργήσει εγκαίρως διανοητικές και πολιτικές προϋποθέσεις ώστε να μη σπαταληθούν και αυτές.

Το θεωρητικό πλαίσιο που επεξεργάστηκε ο Χάρβεϋ, και ιδίως οι επισημάνσεις του για τα πολιτικά ανοίγματα που αφήνουν τα σύγχρονα φαινόμενα απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, μας ενδιαφέρουν εδώ. Εξηγούν ότι δυστυχώς η Αριστερά συχνά κρατά αποστάσεις από τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύσσονται ενάντια στην απαλλοτριωτική συσσώρευση. Συνήθως αυτά είναι αυτοσχέδια και αρχικά συγχυσμένα, ενώ εστιάζουν σε ζητήματα καθημερινότητας μάλλον αντί να συνδέονται με εργατικές οργανώσεις και με αγώνες ενάντια στην εργασιακή εκμετάλλευση.[78] Ωστόσο το αντικαπιταλιστικό και αντιιμπεριαλιστικό δυναμικό τους δείχνει ότι η σύνδεση μαζί τους επείγει, και όχι μόνο στην Ελλάδα:

Oι δυο αυτές όψεις, αφενός της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου και αφετέρου της απαλλοτριωτικής συσσώρευσης, είναι διαλεκτικά αλληλένδετες, συνδέονται οργανικά μεταξύ τους. Πρέπει λοιπόν να βλέπουμε τους αγώνες στο πεδίο της διευρυμένης αναπαραγωγής (όπου τόσο μεγάλη έμφαση δίνει η παραδοσιακή Αριστερά) σε διαλεκτική σχέση με τους αγώνες ενάντια στην απαλλοτριωτική συσσώρευση, στους οποίους εστιάζουν πρωταρχικά εκείνα τα κοινωνικά κινήματα που συμμαχούν ενάντια στην παγκοσμιοποίηση ή για την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση. Αν στην τρέχουσα περίοδο παρατηρούμε μετατόπιση της έμφασης από τη συσσώρευση μέσω της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου στην απαλλοτριωτική συσσώρευση, και αν η τελευταία όντως βρίσκεται στην καρδιά των ιμπεριαλιστικών πρακτικών, τότε συνάγεται ότι το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και για την εναλλακτική παγκοσμιοποίηση πρέπει να σταθμίσει την απαλλοτριωτική συσσώρευση ως πρωταρχική αντίφαση την οποία έχει ν’ αντιμετωπίσει. Αλλά ποτέ δεν πρέπει να το κάνει αυτό παραγνωρίζοντας τη διαλεκτική της σχέση με τους αγώνες που διεξάγονται στο πεδίο της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. [79]

Ένας Σύριζα που προωθεί την απαλλοτριωτική συσσώρευση στην κεντρική πολιτική σκηνή μόνον υποκριτικά μπορεί να ενισχύσει τέτοια κινήματα. Προτεραιότητα της Αριστεράς πλέον είναι να τον κρατήσει μακριά, όσο και αν αυτός δελεάζει χρησιμοποιώντας την εξουσία του. Κρίσιμο έργο και της ελληνικής Αριστεράς σήμερα είναι η οικοδόμηση στέρεων πολιτικών δεσμών ανάμεσα στην αντίσταση στη συσσώρευση μέσω της διευρυμένης αναπαραγωγής, δηλαδή το παραδοσιακό εργατικό κίνημα, και την αντίσταση στην απαλλοτριωτική συσσώρευση.

Η τελευταία από την αρχή της κρίσης συγκροτείται γύρω από ομάδες πρακτικής αλληλεγγύης και κινήματα στις γειτονιές, ή γύρω από κομβικά ζητήματα όπως το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος, οι εκπλειστηριασμοί κατοικιών που ήδη αντιμετωπίζονται σ’ όλη την Ελλάδα από τον Συντονισμό Συλλογικοτήτων και άλλες δυνάμεις, το δικαίωμα στο νερό (Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Βόλος, και πολλές άλλες περιοχές), το δικαίωμα στη γη και στην υγεία (Χαλκιδική, Ήπειρος, Θεσσαλονίκη), το δικαίωμα στην πόλη (κυρίως Αθήνα, Ελληνικό και αλλού), ή η συμπαράσταση στους πρόσφυγες. Μέρος της ίδιας προσπάθειας, αλλά και του ευρύτερου αντιμυθοποιητικού αγώνα της Αριστεράς, είναι να εξηγηθεί με σαφείς όρους γιατί ο δήθεν φίλος έχει γίνει εχθρός.

Δίνοντας όνομα σ’ αυτό που πράγματι συμβαίνει δημιουργούμε τις προϋποθέσεις της σκέψης, και κατόπιν της δράσης. Όσο επώδυνο και αν είναι, εξαιτίας της τραυματικής προδοσίας, πρέπει να δηλωθεί ότι για όλους τους λόγους που εκτέθηκαν παραπάνω ο Σύριζα δεν ανήκει πλέον στην Αριστερά, ούτε στην Κεντροαριστερά ή την Κεντροδεξιά, αλλά στην Άκρα Δεξιά. Ακριβέστερα, στη νεοφιλελεύθερη μερίδα της Άκρας Δεξιάς, η οποία δεν ταυτίζεται ως προς τις προτεραιότητές της και τα μέσα που χρησιμοποιεί με τη νεοσυντηρητική Άκρα Δεξιά ή τη φασιστική Άκρα Δεξιά, αλλά εξυπηρετεί παρόμοια κοινωνικά συμφέροντα. Οι σκοποί σε μεγάλο βαθμό συμπίπτουν, ακόμη και αν χρησιμοποιούνται διαφορετικές μέθοδοι και αρκετοί στόχοι διαφέρουν. Η αλήθεια δεν αρκεί για να επιστρέψει η Αριστερά στην κεντρική πολιτική μάχη, αλλά χωρίς την αλήθεια νέα αρχή δεν μπορεί να γίνει.

φωτο: Willian Justen de Vasconcellos, στο unsplash

άρθρα που χρησιμοποιήθηκαν

'Τσίπρας: «Προετοιμάζουμε την επόμενη μέρα με δίκαιη ανάπτυξη»', TVXS 2 Μαρτίου 2018, στο http://bit.ly/2CUL9hJ

"Αμερικανός πρέσβης: Η σχέση ΗΠΑ-Ελλάδας είναι καλύτερη από ό,τι ήταν εδώ και πολλές δεκαετίες – Άριστη συνεργασία στη Σούδα", Αγώνας της Κρήτης, 1 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2FuOr0y

"Κατά η Ελλάδα σε ψήφισμα για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων", Pressenza Athens 28 Οκτωβρίου 2016, σε http://bit.ly/2oFjq0a

Γιάνης Βαρουφάκης, "Debtocracy: Γιατί δεν συνυπέγραψα", Protagon, 11 Απριλιου 2011, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2Hmpe5K

Λεωνίδας Βατικιώτης, «Δανειακή σύμβαση υποτέλειας», Πριν, 25 Μαρτίου 2012.

Λεωνίδας Βατικιώτης, "Θυσία στο βωμό της συμφωνίας με τους δανειστές η ανάπτυξη", Δημοσιογραφία 14 [2017], σε http://bit.ly/2FyJ2T6

Λεωνίδας Βατικιώτης, "Η Ελλάδα στοιχειώνει ακόμη τη γερμανική Αριστερά (Λίνκε)", Νέα Σελίδα, 25 Σεπτεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2HqUUHc

Λεωνίδας Βατικιώτης, "Αν έρχεται η ανάπτυξη, γιατί απαγορεύουν τις απεργίες;", Kommon, 7 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2Dk8MR6

Λεωνίδας Βατικιώτης, "ΣΕΒ-Τρόικα παραγγέλνουν, ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ ψηφίζουν", Kommon, 13 Ιανουαρίου 2018, σε http://bit.ly/2FKzd7D

Πάνος Γκαργκάνας, "Γιατί απέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ;", Σοσιαλισμός απο τα Κάτω 112 [Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2015].

Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, "Aναφορές για συστηματικές επαναπροωθήσεις στον Έβρο από εξυπηρετούμενους του ΕΣΠ", Αθήνα, 20 Φεβρουαρίου 2018, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2FndTBN

Θάνος Καμήλαλης, «Η Ελλάδα ως πωλητής όπλων (μέρος 1ο): Χάνοντας την ουδετερότητα», The Press Project, 29 Νοεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2p6WyGB

Γεωργία Καπλάνογλου, Βασίλης Θ. Ράπανος, «Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους στην Ελλάδα; Πρώτες ενδείξεις στην περίοδο της κρίσης», Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, Δημοσιονομική προσαρμογή: πόσο δίκαιη είναι η κατανομή των βαρών;, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 2014, σ. 28.

Πέτρος Λεωτσάκος, "Ο Τσίπρας έκανε την βρώμικη δουλειά και από το 2018 χρειάζεται να προσεταιριστεί τράπεζες και αγορές", bankingnews.gr 17 Νοεμβρίου 2017, διαθέσιμο σε http://bit.ly/2tB4buj

Κ. Μαραγκός, "Καναλάρχες, βαθύ κράτος, μαριονέτες του Μαξίμου, αριστερά", Avantgarde, 10 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Qq

Κ. Μαραγκός, "Ένας χρόνος μετά", Avantgarde, 28 Ιούνη 2016, σε http://bit.ly/2tqOpCa

Κ. Μαραγκός, "Θεραπεία σοκ σε πακέτο Σύριζα", Avantgarde, 22 Μάη 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Ap

Έφη Μαρίνου, συνέντευξη Μπέττυς Μπαζιάνα, «Ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση αλλά δεν πήρε την εξουσία», Εφημερίδα των Συντακτών, 7 Ιανουαρίου 2018, σε http://bit.ly/2FPnDpp

Σπύρος Μαρκέτος, "Βουτυρομπεμπές ή βασανιστής; Μακντόναλντ ή Μουσσολίνι;", Infowar.gr, 20 Σεπτέμβρη 2015, στο http://bit.ly/2FQCMqv

Παναγιώτης Μαυροειδής, “Ένας χρόνος κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ: Από τον ευρωκεϋνσιανισμό στο σοσιαλφιλελευθερισμό”, Πριν, 24 Γενάρη 2016.

Παναγιώτης Μαυροειδής, “Ένας χρόνος κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ: Από τον ευρωκεϋνσιανισμό στο σοσιαλφιλελευθερισμό”, Πριν, 24 Γεναρη 2016.

Πολιτική Απόφαση του Πανελλαδικού Σώματος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 9 Νοεμβρίου 2012, σε http://bit.ly/2tnCc14

Πολιτική Απόφαση του Πανελλαδικού Σώματος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 2 Νοεμβρίου 2014, σε http://bit.ly/2I5j1fF

Πολιτική Απόφαση του 4ου Συνεδρίου του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 6 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2D8K2et

Olivier Berruyer, “La servitude volontaire de la France. Interview of Emmanuel Todd for the French website les crises.fr”, Οκτώβριος 2014, μετάφραση Anne-Marie de Grazia Olivier, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2tfWitZ

Giorgos Christides, "Desperate in Athens Unaccompanied Migrant Boys in Greece Turn to Prostitution", Der Spiegel International, 19 Μαίου 2017, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2txdcog

Massimo De Angelis, "Marx and primitive accumulation: The continuous character of capital's "enclosures"", The Commoner 2 [September 2001].

Mathew Forstater, "Taxation and Primitive Accumulation: The Case of Colonial Africa", The Capitalist State and Its Economy: Democracy in Socialism [2015], σ. 51-64.

Sam Gindin, Leo Panitch, “The Syriza Dilemma, What would constructive pressure on the Syriza government look like?”, The Jacobin, 27 Ιουλίου 2015.

Gregor Gysi, "Regarding the resolution of the Parti de Gauche to submit a motion on the expulsion of SYRIZA from the EL", 1 Φεβρουαρίου 2018, στο http://bit.ly/2oYuXYP

René Höltschi, «Varoufakis? Wollte viel Geld ohne Auflagen», Neue Zürcher Zeitung, 31 Ιανουαρίου 2018, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2FBsbPC.

Daniel Howden, «Greece: Between Deterrence and Integration», Refugees Deeply, Ιούνιος 2017.

Matthew Karnitschnig, “Why Greece is Germany’s ‘de facto colony’”, Politico, 14 Ιούνη 2017, διαθέσιμο στο http://politi.co/2tcraM6

Stathis Kouvelakis, “Post-Capitulation Greece: Interview”, LeftEast, 28 Μαϊου 2016.

Stathis Kouvelakis, “Syriza’s Rise and Fall”, New Left Review 97 [Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016].

Costas Lapavitsas, “One year on, Syriza has sold its soul for power”, Τhe Guardian, 25 Ιανουαρίου 2016, σε http://bit.ly/2Ii2dSR

Benjamin Lemoine, “Interview with Eric Toussaint. History of the CADTM’s Anti-debt Policies. Greece: Leaders’ Ambivalence regarding debt and the financial system, even though resistance started on a promising note”, 20 Σεπτεμβρίου 2016, διαθέσιμο σε http://bit.ly/2p1cudX

John Milios, "SYRIZA: From ‘Subversion’ to Centre-Left Pragmatism", Global Dialogue 6.4 [December 2016].

Daniel Nemser, "Primitive Spiritual Accumulation and the Colonial Extraction Economy", Political Comun, University of Michigan 5 [2014].

Cas Mudde, SYRIZA. The Failure of the Populist Promise, πρόλογος Petros Papasarantopoulos, Palgrave Macmillan, Cham CH 2017.

Leo Panitch, Sam Gindin, “Treating Syriza Responsibly”, The Bullet. Socialist Project E-Bulletin 1140, 13 Ιουλίου 2015.

C.J. Polychroniou, “Is Greece on the Road to Recovery, or Will It Remain Trapped by Debt? An Interview With Economist Costas Lapavitsas”, Truthout, 22 Φεβρουαρίου 2018, διαθέσιμο σε στην ιστοσελίδα του ΕΔΕΚΟΠ, στο http://bit.ly/2oXUFf0

Anouk Renaud, “The bleak anniversary of the 3rd Greek memorandum”, CADTM, 1η Σεπτεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://www.cadtm.org/spip.php?page=imprimer&id_article=13880

Bjarke Skærlund Risager, “Neoliberalism Is a Political Project. An interview with David Harvey”, The Jacobin, 23 Ιουλίου 2016, στο http://bit.ly/2aclki6

Wolfgang Rüdig, Georgios Karyotis, "Who Protests in Greece? Mass Opposition to Austerity", British Journal of Political Science 44 [2014], σσ. 487-513.

Wolfgang Streeck, “Why Europe Can't Function as it Stands”, μετάφραση Flossie Draper, 7 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2tC3C3i

Tad Tietze, “Greece’s radical Left experiment: An obituary (Part 2)”, Left Flank Australia, 22 Σεπτεμβρίου 2015.

Yanis Varoufakis, Adults in the Room. My Battle with Europe's Deep Establishment, The Bodley Head, Λονδίνο 2017.

Immanuel Wallerstein, “The Collapse Of Liberalism”, The Socialist Register [1992].

βιβλιογραφία

Ελληνική Στατιστική Αρχή, Ελλάς με αριθμούς Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2017, Διεύθυνση Στατιστικής Πληροφόρησης και Eκδόσεων, Πειραιάς 2018.

Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Προκαταρκτική Έκθεση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα Ιούνιος 2015.

Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Ο αθέμιτος, παράνομος και επονείδιστος χαρακτήρας του Μνημονίου και της Δανειακής Σύμβασης του Αυγούστου 2015, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα Σεπτέμβριος 2015.

Γιάννης Μαυρής, Βαγγέλης Τσιροβασίλης, "Αφιέρωμα: Πολιτικές αξίες & ιδεολογίες σήμερα στην Ελλάδα 1. Πως άλλαξε ο ιδεολογικός χάρτης, στην περίοδο 2009-2017", Public Issue, 21 Σεπτεμβρίου 2017, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2DiXIDD

Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τ. Α΄-Δ΄, Βιβλιόραμα, Αθήνα 1999-2010.

Norberto Bobbio, Left and Right. The Significance of a Political Distinction, μετάφραση και εισαγωγή Allan Cameron, The University of Chicago Press, Σικάγο 1996 [1994]. Στα ελληνικά, Norberto Bobbio, Δεξιά και αριστερά. Σημασία και αίτια μιας πολιτικής διάκρισης, προλεγόμενα Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, μετάφραση Ελεονώρα Ανδρεαδάκη, Πόλις, Αθήνα 1995.

R. J. B. Bosworth, The Italian Dictatorship: Problems and Perspectives in the Interpretation of Mussolini and Fascism, Arnold, Λονδίνο 1998.

R. J. B. Bosworth, Mussolini, Arnold, Λονδίνο 2002.

R. J. B. Bosworth, Mussolini's Italy: Life Under the Fascist Dictatorship, 1915-1945, Penguin 2006.

George Caffentzis, John Locke: The Philosopher of Primitive Accumulation, Bristol Radical Pamphleteers 5, Μπρίστολ 2008.

Heiner Flassbeck, Costas Lapavitsas, Against The Troika. Crisis And Austerity In The Eurozone, προοίμιο Oskar Lafontaine, πρόλογος Paul Mason, επίμετρο Alberto Garzón Espinosa, Verso, Λονδίνο, Nέα Υόρκη 2015.

Sandy Brian Hager, Public Debt, Inequality, and Power. The Making of a Modern Debt State, University of California Press, Oakland 2016.

David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, Οξφόρδη 2003.

David Harvey, Seventeen Contradictions and the End of Capitalism, Oxford University Press, Oξφόρδη, Νέα Υόρκη 2014.

Judith L. Herman, Trauma and Recovery. The Aftermath of Violence from Domestic Abuse to Political Terror, Basic Books, New York 2015 [1992].

Michael Hudson, The Bubble and Beyond. Fictitious Capital, Debt Deflation and Global Crisis, ISLET-Verlag, Δρέσδη 2012.

Eirini Gaitanou, “Forms and Characteristics of the Social Movement in Greece in the Context of the Economic and Political Crisis”, Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy (PhD), King's College, Λονδίνο 2016.

James K. Galbraith, Welcome to the Poisoned Chalice. The Destruction of Greece and the Future of Europe, Yale University Press, Νιού Χέηβεν 2016.

Tassos Giannitsis, Stavros Zografakis, Greece: Solidarity and Adjustment in Times of Crisis, Αθήνα 2015, σε https://goo.gl/YgDtV8

David Graeber, Debt. The First 5.000 Years, Mellville House, Νέα Υόρκη 2011.

Richard Gunther, Nikiforos P. Diamandouros, Dimitri A. Sotiropoulos (επιμ.), Democracy and the state in the new Southern Europe, Oxford University Press, Oxford New York 2006.

IMF Country Report No.16/130, Greece. Preliminary Debt Sustainability Analysis. Updated Estimates And Further Considerations, International Monetary Fund Publication Services, Ουάσιγκτον, Σεπτέμβριος 2016.

Greta R. Krippner, Capitalizing on Crisis, The Political Origins of the Rise of Finance, Harvard University Press, Καίμπριτζ Μασσαχουσέτης, Λονδίνο, 2011.

Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, D. Lindo, J. Meadway, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, L. Vatikiotis, Breaking Up? A Route out of the Eurozone Crisis. Research on Money and Finance Occasional Report 3, Νοέμβριος 2011.

Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, G. Lambrinidis, D. Lindo, J. Meadway, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, The Eurozone between Austerity and Default. Research on Money and Finance Occasional Report 2, Σεπτέμβριος 2010.

Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, D. Lindo, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, Eurozone Crisis: Beggar Thyself and Thy Neighbour. Research on Money and Finance Occasional Report 1, Μάρτιος 2010. Όλες οι εκθέσεις του RMF βρίσκονται στο www.researchonmoneyandfinance.org .

Costas Lapavitsas, Profiting Without Producing. How Finance Exploits Us All, Verso, Λονδινο, Νεα Υόρκη 2013.

Costas Lapavitsas, Theodore Mariolis, Constantinos Gavrielides, Eurozone Failure, German Policies, and a New Path For Greece. Policy Analysis And Proposals, Rosa Luxemburg Stiftung, Βερολίνο 2017.

John Marangos (επιμ.), The Internal Impact and External Influence of the Greek Financial Crisis, Palgrave Macmillan 2017.

John G. Milios, Spyros Lapatsioras, Dimitris P. Sotiropoulos, A Political Economy of Contemporary Capitalism and its Crisis. Demystifying Finance, Routledge, Οξφόρδη, Νέα Υόρκη 2013.

Christian Morrisson, The Political Feasibility of Adjustment, Policy Brief No. 13, OECD 1996.

Christian Morrisson, Adjustment And Equity, Policy Brief No. 1, OECD Development Centre 1992.

Munich Security Report 2017. Post-Truth, Post-West, Post-Order?, Munich Security Conference, Μόναχο 2017.

Elena Papadopoulou, Gabriel Sakellaridis (επιμ.), The Political Economy of Public Debt and Austerity in the EU, transform! european network for alternative thinking and political dialogue 2012.

Robert O. Paxton, The Anatomy of Fascism, Penguin Books, Λονδίνο 2005 [2004].

Michael Perelman, The Invention of Capitalism. Classical Political Economy and the Secret History of Primitive Accumulation, Duke University Press, Ντάραμ, Λονδίνο 2000.

Corey Robin, Fear. The History of a Political Idea, Oxford University Press, Οξφόρδη 2004.

Jorg Rocholl, Axel Stahmer, Where did the Greek bailout money go? ESMT White Paper No. WP–16–02, European School of Management and Technology, Bερολίνο 2016.

Helena Sheehan, Syriza Wave: Surging and Crashing with the Greek Left, Monthly Review Press, Nέα Υόρκη 2016.

Wolfgang Streeck, Buying Time. The Delayed Crisis of Democratic Capitalism, μετάφραση Patrick Camiller, Verso, Λονδίνο, Νεα Υόρκη 2014 [2013].

Jan Toporowski, Why the World Economy Needs a Financial Crash and Other Critical Essays on Finance and Financial Economics, Anthem Press 2010.

Eric Toussaint, Your Money or Your Life! The Tyranny of Global Finance, μετάφραση Raghu Krishnan, Vicki Briault Manus, Pluto Press, Λονδίνο 1999 [1998].

Pierre L. van Den Berghe, Race and Racism, Wiley, Νέα Υόρκη 1967.

Antonis Vradis, Dimitris Dalakoglou (επιμ.), Revolt and Crisis in Greece: Between A Present Yet to Pass and a Future Still to Come, AK Press and Occupied London, Ώκλαντ CA, Εδιμβούργο 2011.

σημειώσεις

[1] Costas Lapavitsas, “One year on, Syriza has sold its soul for power”, Τhe Guardian, 25 Ιανουαρίου 2016, σε http://bit.ly/2Ii2dSR [2] 'Τσίπρας: «Προετοιμάζουμε την επόμενη μέρα με δίκαιη ανάπτυξη»', TVXS 2 Μαρτίου 2018, στο http://bit.ly/2CUL9hJ . Όσον αφορά τις πραγματικές προοπτικές της, βλ. Λεωνίδας Βατικιώτης, "Αν έρχεται η ανάπτυξη, γιατί απαγορεύουν τις απεργίες;", Kommon, 7 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2Dk8MR6 · Λεωνίδας Βατικιώτης, "Θυσία στο βωμό της συμφωνίας με τους δανειστές η ανάπτυξη", Δημοσιογραφία 14 [2017], σε http://bit.ly/2FyJ2T6 [3] ‘Οπως αναδεικνύουν μεταξύ άλλων οι μελέτες του ΕΔΕΚΟΠ, και όπως αναγνώρισε ακόμη και το ΔΝΤ. Βλ. Costas Lapavitsas, Theodore Mariolis, Constantinos Gavrielides, Eurozone Failure, German Policies, and a New Path For Greece. Policy Analysis And Proposals, Rosa Luxemburg Stiftung, Βερολίνο 2017, σ. 41· IMF Country Report No.16/130, Greece. Preliminary Debt Sustainability Analysis. Updated Estimates And Further Considerations, International Monetary Fund Publication Services, Ουάσιγκτον, Σεπτέμβριος 2016. [4] Όσον αφορά το τελευταίο βλ. Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Προκαταρκτική Έκθεση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα Ιούνιος 2015· Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Ο αθέμιτος, παράνομος και επονείδιστος χαρακτήρας του Μνημονίου και της Δανειακής Σύμβασης του Αυγούστου 2015, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα Σεπτέμβριος 2015. [5] Sam Gindin, Leo Panitch, “The Syriza Dilemma, What would constructive pressure on the Syriza government look like?”, The Jacobin, 27 Ιουλίου 2015. [6] Anouk Renaud, “The bleak anniversary of the 3rd Greek memorandum”, CADTM, 1η Σεπτεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://www.cadtm.org/spip.php?page=imprimer&id_article=13880 [7] Matthew Karnitschnig, “Why Greece is Germany’s ‘de facto colony’”, Politico, 14 Ιούνη 2017, διαθέσιμο στο http://politi.co/2tcraM6 [8] Συνέντευξη με τον Thomas Wieser, πρώην επικεφαλής του Euro Working Group, σε René Höltschi, «Varoufakis? Wollte viel Geld ohne Auflagen», Neue Zürcher Zeitung, 31 Ιανουαρίου 2018. [9] Stathis Kouvelakis, “Syriza’s Rise and Fall”, New Left Review 97 [Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016]. [10] C.J. Polychroniou, “Is Greece on the Road to Recovery, or Will It Remain Trapped by Debt? An Interview With Economist Costas Lapavitsas”, Truthout, 22 Φεβρουαρίου 2018, διαθέσιμο σε στην ιστοσελίδα του ΕΔΕΚΟΠ, στο http://bit.ly/2oXUFf0 [11] Για τους τρόπους που παρενέβαινε καθημερινά στην εκτύλιξη της ελληνικής κρίσης βλ. Yanis Varoufakis, Adults in the Room. My Battle with Europe's Deep Establishment, The Bodley Head, Λονδίνο 2017. [12] James K. Galbraith, “Greece, Europe, and the United States”, Harper’s, Ιούλιος 2015, όπως αναδημοσιεύεται στο James K. Galbraith, Welcome to the Poisoned Chalice. The Destruction of Greece and the Future of Europe, Yale University Press, Νιού Χέηβεν 2016. [13] Βλ. πρόσφατα παραδείγματα σε Λεωνίδας Βατικιώτης, "ΣΕΒ-Τρόικα παραγγέλνουν, ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ ψηφίζουν", Kommon, 13 Ιανουαρίου 2018, σε http://bit.ly/2FKzd7D [14] Κ. Μαραγκός, "Καναλάρχες, βαθύ κράτος, μαριονέτες του Μαξίμου, αριστερά", Avantgarde, 10 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Qq Για τις προετοιμασίες αντικατάστασης του Σύριζα από ένα παραδοσιακά δεξιό κόμμα, βλ. Πέτρος Λεωτσάκος, "Ο Τσίπρας έκανε την βρώμικη δουλειά και από το 2018 χρειάζεται να προσεταιριστεί τράπεζες και αγορές", bankingnews.gr, 17 Νοεμβρίου 2017, διαθέσιμο σε http://bit.ly/2tB4buj [15] Βλ. σχετικά σε Γιάννης Μαυρής, Βαγγέλης Τσιροβασίλης, "Αφιέρωμα: Πολιτικές αξίες & ιδεολογίες σήμερα στην Ελλάδα 1. Πως άλλαξε ο ιδεολογικός χάρτης, στην περίοδο 2009-2017", Public Issue, 21 Σεπτεμβρίου 2017, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2DiXIDD . Όσον αφορά τις επιπτώσεις της κρίσης στις διάφορες ομάδες του πληθυσμού βλ. Tassos Giannitsis, Stavros Zografakis, Greece: Solidarity and Adjustment in Times of Crisis, Αθήνα 2015, σε https://goo.gl/YgDtV8 , καθώς και το Έκτο Κεφάλαιο στο Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Προκαταρκτική Έκθεση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα Ιούνιος 2015. [16] Συνέντευξη με τον Thomas Wieser, πρώην επικεφαλής του Euro Working Group, σε René Höltschi, «Varoufakis? Wollte viel Geld ohne Auflagen», Neue Zürcher Zeitung, 31 Ιανουαρίου 2018. [17] Σύμφωνα με την εύγλωττη διατύπωση ισχυρών παικτών, που έβλεπαν μάλιστα πίσω από αυτή την ευτυχή έκβαση κάποιον εκδημοκρατισμό κι ένα ολόκληρο αστερισμό «πολιτισμικών, οικονομικών, πολιτικών και δομικών κοινωνικών μετασχηματισμών» κοινών στις χώρες που λίγο αργότερα θα στιγματίζονταν σαν PIGS. Βλ. Nikiforos P. Diamandouros, Richard Gunther, Dimitri A. Sotiropoulos, Edward E. Malefakis, "Introduction: Democracy and the State in the New Southern Europe", σε Richard Gunther, Nikiforos P. Diamandouros, Dimitri A. Sotiropoulos (επιμ.), Democracy and the State in the New Southern Europe, Oxford University Press, Οξφόρδη, Νέα Υόρκη 2006, σ. 1. [18] Όσον αφορά τα κινήματα στα οποία στηρίχθηκε ο Σύριζα, βλ. Antonis Vradis, Dimitris Dalakoglou (επιμ.), Revolt and Crisis in Greece: Between A Present Yet to Pass and a Future Still to Come, AK Press and Occupied London, Ώκλαντ CA, Εδιμβούργο 2011· Eirini Gaitanou, “Forms and Characteristics of the Social Movement in Greece in the Context of the Economic and Political Crisis”, Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy (PhD), King's College, Λονδίνο 2016· Wolfgang Rüdig, Georgios Karyotis, "Who Protests in Greece? Mass Opposition to Austerity", British Journal of Political Science 44 [2014], σσ. 487-513. [19] Αφήνοντας κατά μέρους τις ψηφοθηρικές εξαγγελίες, ένα λόγιο παράδειγμα των θέσεων του Σύριζα πριν από το 2015, εντελώς αντίθετων σε όσα έκανε αφότου πήρε την κυβέρνηση, βλ. στο Elena Papadopoulou, Gabriel Sakellaridis (επιμ.), The Political Economy of Public Debt and Austerity in the EU, transform! european network for alternative thinking and political dialogue 2012. Ο τόμος αυτός, στηριγμένος στις εργασίες ενός συνεδρίου που είχε οργανώσει ο Σύριζα το 2011 ουσιαστικά αποκλείοντας την μη ψευδώνυμη αριστερά, βρίθει επαναστατικών διακηρύξεων απ' όλους σχεδόν τους επιτελείς που έκτοτε εφαρμόζουν πολιτικές της Τρόικας. [20] C.J. Polychroniou, “Is Greece on the Road to Recovery, or Will It Remain Trapped by Debt?”, ό.π. [21] Ελληνική Στατιστική Αρχή, Ελλάς με αριθμούς Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2017, Διεύθυνση Στατιστικής Πληροφόρησης και Eκδόσεων, Πειραιάς 2018, σ. 28-29. [22] Ελληνική Στατιστική Αρχή, Ελλάς με αριθμούς Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2017, Διεύθυνση Στατιστικής Πληροφόρησης και Eκδόσεων, Πειραιάς 2018, σ. 28-59. [23] Leo Panitch, Sam Gindin, “Treating Syriza Responsibly”, The Bullet. Socialist Project E-Bulletin 1140, 13 Ιουλίου 2015. [24] Όσον αφορά τον φασισμό ως κινηματική μορφή της Άκρας Δεξιάς βλ. Robert O. Paxton, The Anatomy of Fascism, Penguin Books, Λονδίνο 2005 [2004]. [25] Σπύρος Μαρκέτος, "Βουτυρομπεμπές ή βασανιστής; Μακντόναλντ ή Μουσσολίνι;", Infowar.gr, 20 Σεπτέμβρη 2015, στο http://bit.ly/2FQCMqv [26] "Αμερικανός πρέσβης: Η σχέση ΗΠΑ-Ελλάδας είναι καλύτερη από ό,τι ήταν εδώ και πολλές δεκαετίες – Άριστη συνεργασία στη Σούδα", Αγώνας της Κρήτης, 1 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2FuOr0y . [27] Stathis Kouvelakis, “Syriza’s Rise and Fall”, New Left Review 97 [Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016]. [28] Βλ. την παρουσίαση αυτής της έννοιας, κεντρικής σημασίας για την ανάλυση που ακολουθεί, στο David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, Οξφόρδη 2003, Τέταρτο Κεφάλαιο, “Η συσσώρευση μέσω της απαλλοτρίωσης”, ιδίως σε σ. 156. Σημαντική στην αναβίωση του ενδιαφέροντος για την έννοια της πρωταρχικής συσσώρευσης υπήρξε η συμβολή του Michael Perelman, The Invention of Capitalism. Classical Political Economy and the Secret History of Primitive Accumulation, Duke University Press, Ντάραμ, Λονδίνο 2000. Όσον αφορά την προϊστορία της έννοιας, George Caffentzis, John Locke: The Philosopher of Primitive Accumulation, Bristol Radical Pamphleteers 5, Μπρίστολ 2008. Βλ. επίσης Massimo De Angelis, "Marx and primitive accumulation: The continuous character of capital's "enclosures"", The Commoner 2 [September 2001]. Με την ελληνική περίπτωση συνδέονται ιδιαίτερα τα Daniel Nemser, "Primitive Spiritual Accumulation and the Colonial Extraction Economy", Political Comun, University of Michigan 5 [2014]· Mathew Forstater, "Taxation and Primitive Accumulation: The Case of Colonial Africa", The Capitalist State and Its Economy: Democracy in Socialism [2015], σ. 51-64. [29] Μολονότι ο συγκεκριμένος αναλυτικός όρος δεν χρησιμοποιείται, τo φαινόμενo περιγράφeται σε πολλά κεφάλαια του βασικού έργου γι’ αυτή την περίοδο, Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τ. Α΄-Δ΄, Βιβλιόραμα, Αθήνα 1999-2010. Η έννοια της απαλλοτριωτικής συσσώρευσης έχει αναφερθεί στην περιγραφή της τρέχουσας ελληνικής κρίσης από μια αριστερή ιρλανδή φιλόσοφο: Helena Sheehan, Syriza Wave: Surging and Crashing with the Greek Left, Monthly Review Press, Nέα Υόρκη 2016. Επίσης έχει θιγεί από έναν σχηματικό μαρξισμό συριζαϊκής κοπής, με τρόπο μάλλον απαξιωτικό κι επιδερμικό. Απορρίπτεται με βάση επιχειρήματα τα οποία συμπεριλαμβάνουν, κατά τη γνώμη μου, λογικά άλματα και παρανοήσεις. Βλ. John G. Milios, Spyros Lapatsioras, Dimitris P. Sotiropoulos, "The ‘Greek Crisis’ and the Austerity Controversy in Europe", σε John Marangos (ed.), The Internal Impact and External Influence of the Greek Financial Crisis, Palgrave Macmillan 2017, σ. 13 κ.ε.. Ο όρος δεν απαντάται κάν στο βασικό θεωρητικό έργο των τριών συγγραφέων, που εκδόθηκε αρκετά μετά την έναρξη της κρίσης: John G. Milios, Spyros Lapatsioras, Dimitris P. Sotiropoulos, A Political Economy of Contemporary Capitalism and its Crisis. Demystifying Finance, Routledge, Οξφόρδη, Νέα Υόρκη 2013. [30] Christian Morrisson, The Political Feasibility of Adjustment, Policy Brief No. 13, OECD 1996· Christian Morrisson, Adjustment And Equity, Policy Brief No. 1, OECD Development Centre 1992. [31] Η πρώτη ήταν ήδη η χειρότερη στην Ευρώπη πριν από την κρίση, ενώ μετά το 2008 επιβαρύνει ολοένα περισσότερο τα λαϊκά στρώματα. Βλ. καταρχάς Γεωργία Καπλάνογλου, Βασίλης Θ. Ράπανος, «Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους στην Ελλάδα; Πρώτες ενδείξεις στην περίοδο της κρίσης», Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, Δημοσιονομική προσαρμογή: πόσο δίκαιη είναι η κατανομή των βαρών;, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 2014, σ. 28· Θεόδωρος Μ. Μητράκος, «Δημοσιονομική προσαρμογή: Η εμπειρία από την τρέχουσα κρίση», στο ίδιο. Όσον αφορά το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας βλ. Λεωνίδας Βατικιώτης, «Δανειακή σύμβαση υποτέλειας», Πριν, 25 Μαρτίου 2012· [32] David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, Οξφόρδη 2003, σσ. 149, 158-9. [33] Giorgos Christides, "Desperate in Athens Unaccompanied Migrant Boys in Greece Turn to Prostitution", Der Spiegel International, 19 Μαΐου 2017, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2txdcog [34] Gregor Gysi, "Regarding the resolution of the Parti de Gauche to submit a motion on the expulsion of SYRIZA from the EL", 1 Φεβρουαρίου 2018, στο http://bit.ly/2oYuXYP [35] “Η κύρια διαχωριστική γραμμή στην πολιτική χωρίζει ολοένα λιγότερο την Αριστερά από τη Δεξιά και ολοένα περισσότερο έναν φιλελεύθερο κοσμοπολιτικό πόλο από έναν λαϊκιστικό (ή ακόμη και ξενόφοβο αυταρχικό)”. Munich Security Report 2017. Post-Truth, Post-West, Post-Order?, Munich Security Conference, Μόναχο 2017, σ. 6. [36] Norberto Bobbio, Left and Right. The Significance of a Political Distinction, μετάφραση και εισαγωγή Allan Cameron, The University of Chicago Press, Σικάγο 1996 [1994]. Στα ελληνικά βλ. Norberto Bobbio, Δεξιά και αριστερά. Σημασία και αίτια μιας πολιτικής διάκρισης, προλεγόμενα Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, μετάφραση Ελεονώρα Ανδρεαδάκη, Πόλις, Αθήνα 1995. [37] Η καλύτερη αφετηρία για τον πώς ξεκίνησε και πώς κατέληξε ο ιταλικός φασισμός είναι, νομίζω, τα έργα του Ρίτσαρντ Μπόσγουορθ: R. J. B. Bosworth, The Italian Dictatorship: Problems and Perspectives in the Interpretation of Mussolini and Fascism, Arnold, Λονδίνο 1998· R. J. B. Bosworth, Mussolini, Arnold, Λονδίνο 2002· R. J. B. Bosworth, Mussolini's Italy: Life Under the Fascist Dictatorship, 1915-1945, Penguin 2006. [38] Για τον κεντρικό ρόλο τέτοιων συναισθημάτων στην πολιτική κυρίως της Δεξιάς βλ. Corey Robin, Fear. The History of a Political Idea, Oxford University Press, Οξφόρδη 2004. [39] Robert O. Paxton, The Anatomy of Fascism, ό.π.. [40] Ακόμη και η Κεντροαριστερά ή η Κεντροδεξιά διαχειρίζονται την κοινωνική παραγωγή και τον πλούτο με όρους ταξικού συμβιβασμού, προς όφελος του κεφαλαίου βεβαίως, αλλά χωρίς να μεγιστοποιούν επιθετικά το ποσοστό του, αφήνοντας μεγαλύτερα ή μικρότερα μερίδια στην εργασία. Εύλογα υποστηρίζεται ότι με τέτοιους συμβιβασμούς το κεφάλαιο μακροπρόθεσμα μεγιστοποιεί τα πλεονεκτήματά του στους σχηματισμούς του καπιταλιστικού κέντρου, ενώ στην περιφέρεια εφαρμόζει ωμότερες μεθόδους. [41] Heiner Flassbeck, Costas Lapavitsas, Against The Troika. Crisis And Austerity In The Eurozone, προοίμιο Oskar Lafontaine, πρόλογος Paul Mason, επίμετρο Alberto Garzón Espinosa, Verso, Λονδίνο, Nέα Υόρκη 2015. [42] Tad Tietze, “Greece’s radical Left experiment: An obituary (Part 2)”, Left Flank Australia, 22 Σεπτεμβρίου 2015. [43] Έφη Μαρίνου, συνέντευξη Μπέττυς Μπαζιάνα, «Ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση αλλά δεν πήρε την εξουσία», Εφημερίδα των Συντακτών, 7 Ιανουαρίου 2018, σε http://bit.ly/2FPnDpp [44] Στο ίδιο. [45]Παναγιώτης Μαυροειδής, “Ένας χρόνος κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ: Από τον ευρωκεϋνσιανισμό στο σοσιαλφιλελευθερισμό”, Πριν, 24 Γενάρη 2016. [46] Απόφαση του Πανελλαδικού Σώματος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 9 Νοεμβρίου 2012, σε http://bit.ly/2tnCc14 [47] Επιπλέον, "[τ]α όποια αριστερά στοιχεία περιέχονται στο πρόγραμμά του αναιρούνται (με αποφάσεις οργάνων του) και λειτουργούν σαν άλλοθι στην πολιτική του. Ενώ μέρος της βάσης του έχει αριστερές και αγωνιστικές καταβολές, η πολιτική του δεν είναι αριστερή. Διαμορφώνεται σε σοσιαλδημοκρατική κατεύθυνση, η οποία στην εποχή μας και με δεδομένη την αποδοχή του συστημικού πλαισίου τείνει σε σοσιαλφιλελεύθερη. Χωρίς να αποτελεί «κόμμα της αστικής τάξης», έχει πλέον διαβεί τον Ρουβίκωνα, η συστημική του ένταξη είναι κατασταλαγμένη". Πολιτική Απόφαση του Πανελλαδικού Σώματος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 2 Νοεμβρίου 2014, σε http://bit.ly/2I5j1fF [48] Πολιτική Απόφαση του 4ου Συνεδρίου του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση, 6 Δεκεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2D8K2et [49] C.J. Polychroniou, “Is Greece on the Road to Recovery, or Will It Remain Trapped by Debt? An Interview With Economist Costas Lapavitsas”, ό.π. [50] Benjamin Lemoine, “Interview with Eric Toussaint. History of the CADTM’s Anti-debt Policies. Greece: Leaders’ Ambivalence regarding debt and the financial system, even though resistance started on a promising note”, 20 Σεπτεμβρίου 2016, διαθέσιμο σε http://bit.ly/2p1cudX [51] Από αυτά έχουν μάλιστα ενοχοποιηθεί μυστηριώδεις οντότητες, όπως οι πολιτικές παραδόσεις της ‘μετασταλινικής Αριστεράς’, ο ‘κυβερνητισμός’ και ο ‘οικονομισμός’. Βλ. John Milios, "SYRIZA: From ‘Subversion’ to Centre-Left Pragmatism", Global Dialogue 6.4 [December 2016]. [52] Κ. Μαραγκός, "Ένας χρόνος μετά", Avantgarde, 28 Ιούνη 2016, σε http://bit.ly/2tqOpCa [53] Πάνος Γκαργκάνας, "Γιατί απέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ;", Σοσιαλισμός απο τα Κάτω 112 [Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2015]. Αντίστοιχες λογικές διαπνέουν και την ΚΕΔ· βλ. σε Κ. Μαραγκός, "Καναλάρχες, βαθύ κράτος, μαριονέτες του Μαξίμου, αριστερά", Avantgarde, 10 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Qq· Κ. Μαραγκός, "Ένας χρόνος μετά", Avantgarde, 28 Ιούνη 2016, σε http://bit.ly/2tqOpCa [54] Κάτι που αξίζει να καταγράψει ο Σύριζα, αλλά δεν θα το κάνει: “Ωστόσο η ωμότητα δεν θάβεται. Εξίσου ισχυρή με την επιθυμία της άρνησής της είναι και η πεποίθηση ότι η άρνηση δεν λειτουργεί. Η λαϊκή σοφία είναι γεμάτη από φαντάσματα που στριφογυρνούν στον τάφο τους ώσπου η ιστορία τους να ακουστεί. Ο δολοφόνος στο τέλος αποκαλύπτεται. Το να θυμηθείς και να δηλώσεις την αλήθεια για κάτι το φρικτό που σού συνέβη είναι απαραίτητο, τόσο για ν' αποκατασταθεί η κοινωνική τάξη όσο και για να θεραπευτεί το άτομο που θυματοποιήθηκε”. Judith L. Herman, Trauma and Recovery. The Aftermath of Violence from Domestic Abuse to Political Terror, Basic Books, New York 2015 [1992], σ. 1. [55] Stathis Kouvelakis, “Syriza’s Rise and Fall”, New Left Review 97 [2016]. [56] Stathis Kouvelakis, “Post-Capitulation Greece: Interview”, LeftEast, 28 Μαϊου 2016. [57] Στο ίδιο. [58]Στο ίδιο. Εύστοχα παρατηρήθηκε ότι ευθύς εξαρχής ο Σύριζα ήταν ένα υβρίδιο ευρωκομμουνιστών και της δεξιάς τάσης των ορθόδοξων κομμουνιστών: Παναγιώτης Μαυροειδής, “Ένας χρόνος κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ: Από τον ευρωκεϋνσιανισμό στο σοσιαλφιλελευθερισμό”, Πριν, 24 Γεναρη 2016. [59] Κ. Μαραγκός, "Καναλάρχες, βαθύ κράτος, μαριονέτες του Μαξίμου, αριστερά", Avantgarde, 10 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Qq [60] Κ. Μαραγκός, "Θεραπεία σοκ σε πακέτο Σύριζα", Avantgarde, 22 Μάη 2016, διαθέσιμο στο http://wp.me/pryYN-2Ap [61] Κ. Μαραγκός, "Ένας χρόνος μετά", Avantgarde, 28 Ιούνη 2016, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2tqOpCa [62] Cas Mudde, SYRIZA. The Failure of the Populist Promise, πρόλογος Petros Papasarantopoulos, Palgrave Macmillan, Cham CH 2017, σ. 17. [63] Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, D. Lindo, J. Meadway, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, L. Vatikiotis, Breaking Up? A Route out of the Eurozone Crisis. Research on Money and Finance Occasional Report 3, Νοέμβριος 2011· Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, G. Lambrinidis, D. Lindo, J. Meadway, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, The Eurozone between Austerity and Default. Research on Money and Finance Occasional Report 2, Σεπτέμβριος 2010· Costas Lapavitsas, A. Kaltenbrunner, D. Lindo, J. Michell, J.P. Painceira, E. Pires, J. Powell, A. Stenfors, N. Teles, Eurozone Crisis: Beggar Thyself and Thy Neighbour. Research on Money and Finance Occasional Report 1, Μάρτιος 2010. Όλες οι εκθέσεις του RMF είναι διαθέσιμες στο www.researchonmoneyandfinance.org και περιλαμβάνονται ενημερωμένες στο Costas Lapavitsas, Crisis in the Eurozone, Verso, Λονδίνο 2012. [64] Bjarke Skærlund Risager, “Neoliberalism Is a Political Project. An interview with David Harvey”, The Jacobin, 23 Ιουλίου 2016, στο http://bit.ly/2aclki6 [65] Olivier Berruyer, “La servitude volontaire de la France. Interview of Emmanuel Todd for the French website les crises.fr”, Οκτώβριος 2014, μετάφραση Anne-Marie de Grazia Olivier, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2tfWitZ . [66] Immanuel Wallerstein, “The Collapse Of Liberalism”, The Socialist Register [1992], σσ. 96-110. [67] Wolfgang Streeck, “Why Europe Can't Function as it Stands”, μετάφραση Flossie Draper, 7 Νοεμβρίου 2016, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2tC3C3i [68] Olivier Berruyer, “La servitude volontaire de la France. Interview of Emmanuel Todd for the French website les crises.fr”, op.cit. Η έννοια της Herrenvolk democracy, παραπέμποντας στη γερμανική έννοια του 'λαού αφεντάδων', σημαίνει δημοκρατία στο εσωτερικό μιας κυρίαρχης ομάδας συνδυασμένη με καταστολή και αποκλεισμό των λοιπών. Tήν εισήγαγε ο βέλγος κοινωνιολόγος και ανθρωπολόγος Pierre van Den Berghe, το έργο του οποίου έχει άδικα παραμεριστεί· βλ. Pierre L. van Den Berghe, Race and Racism, Wiley, Νέα Υόρκη 1967. Χρησιμοποιήθηκε καταρχάς για ν’ αναλυθεί το νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ, αλλά θ’ αποτελούσε ενδιαφέρουσα αναλυτική αφετηρία και για τη μελέτη της μετεμφυλιακής Ελλάδας. [69] Βλ. σχετικά στα ελληνικά από μαρξιστική σκοπιά το έργο του Κώστα Λαπαβίτσα, ιδίως Costas Lapavitsas, Profiting Without Producing. How Finance Exploits Us All, Verso, Λονδινο, Νεα Υόρκη 2013. Επίσης από μαρξιστική σκοπιά βλ. David Harvey, Seventeen Contradictions and the End of Capitalism, Oxford University Press, Oξφόρδη, Νέα Υόρκη 2014· Eric Toussaint, Your Money or Your Life! The Tyranny of Global Finance, μετάφραση Raghu Krishnan, Vicki Briault Manus, Pluto Press, Λονδίνο 1999 [1998]· Sandy Brian Hager, Public Debt, Inequality, and Power. The Making of a Modern Debt State, University of California Press, Oakland 2016. Γενικότερα βλ. τις αναλύσεις της Νέας Νομισματικής Θεωρίας (Νew Monetary Theory) κι ενδεικτικά Michael Hudson, The Bubble and Beyond. Fictitious Capital, Debt Deflation and Global Crisis, ISLET-Verlag, Δρέσδη 2012. Από τη θεσμοκρατική σχολή βλ. Wolfgang Streeck, Buying Time. The Delayed Crisis of Democratic Capitalism, μετάφραση Patrick Camiller, Verso, Λονδίνο, Νεα Υόρκη 2014 [2013]. Από ανθρωπολογική σκοπιά, David Graeber, Debt. The First 5.000 Years, Mellville House, Νέα Υόρκη 2011. Από τη σκοπιά της ιστορικής κοινωνιολογίας, Greta R. Krippner, Capitalizing on Crisis, The Political Origins of the Rise of Finance, Harvard University Press, Καίμπριτζ Μασσαχουσέτης, Λονδίνο, 2011. Από μετακεϋνσιανή σκοπιά, Jan Toporowski, Why the World Economy Needs a Financial Crash and Other Critical Essays on Finance and Financial Economics, Anthem Press 2010. [70] Για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Χάρβεϋ: David Harvey, The New Imperialism, ό.π., σ. 181. [71] Βλ. για παράδειγμα μια επιστολή των επικεφαλής στο ευρωκοινοβούλιο της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, των Σοσιαλδημοκρατών και των Πράσινων. Gabi Zimmer, Gianni Pittella, Ska Keller, “Common statement on the 22 May Eurogroup and the Greek debt”, 17 Μαίου 2017, σε http://bit.ly/2FxwtLy . Για το μέτωπο που άνοιξε στο εσωτερικό της γερμανικής Αριστεράς βλ. Λεωνίδας Βατικιώτης, "Η Ελλάδα στοιχειώνει ακόμη τη γερμανική Αριστερά (Λίνκε)", Νέα Σελίδα, 25 Σεπτεμβρίου 2017, σε http://bit.ly/2HqUUHc [72] Βλ. ενδεικτικά "Πόθεν έσχες: Τσακαλώτος-Σταθάκης οι πλέον εύποροι υπουργοί", Newsroom, CNN Greece, 11 Μαίου 2016, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2Hpnf0t [73] Benjamin Lemoine, “Interview with Eric Toussaint. History of the CADTM’s Anti-debt Policies...”, ό.π. [74] Ενδεικτική ήταν η απορριπτικότητά του απέναντι στο ντοκυμαντέρ Debtocracy, το οποίο άνοιξε σε ευρύτερα στρώματα τη συζητηση περί χρέους. Βλ. σε Γιάνης Βαρουφάκης, "Debtocracy: Γιατί δεν συνυπέγραψα", Protagon, 11 Απριλιου 2011, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2Hmpe5K [75] Συνολικά παραπάνω από το 95% των μνημονιακών δανείων κατευθύνθηκαν στη διάσωση τραπεζών με την αποπληρωμή παλαιότερων χρεών. Βλ. Jorg Rocholl, Axel Stahmer, Where did the Greek Bailout Money Go?, ESMT White Paper No. WP–16–02, European School of Management and Technology, Bερολίνο 2016. Για τον μηχανισμό διάσωσης των τραπεζών μέσω της χρέωσης του δημοσίου βλ. Maria Lucia Fattorelli, “The Banks’ Secret Behind the Greek Tragedy”, CADTM, 29 Ιούνη 2015, διαθέσιμο στο http://bit.ly/2GgJSF6 [76] Οι δυο εκθέσεις της Επιτροπής είναι απαραίτητο ανάγνωσμα για ηβ89την ελληνική κρίση. Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Προκαταρκτική Έκθεση, ό.π.· Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, Ο αθέμιτος, παράνομος και επονείδιστος χαρακτήρας του Μνημονίου και της Δανειακής Σύμβασης του Αυγούστου 2015, ό.π. [77] Βλ. και τις χαρακτηριστικές και γενικά θετικές ιδεολογικές εξελίξεις που αποτυπώνει η έρευνα των Γιάννη Μαυρή και Βαγγέλη Τσιροβασίλη, "Αφιέρωμα: Πολιτικές αξίες & ιδεολογίες σήμερα στην Ελλάδα 1. Πως άλλαξε ο ιδεολογικός χάρτης, στην περίοδο 2009-2017", ό.π.. [78] David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, Oxford 2003, σ. 166, 168, 174. [79] David Harvey, The New Imperialism, ό.π., p. 176-7.