Σίλβια Φεντερίτσι: Να δώσουμε φωνή στις γυναίκες που κάηκαν στην πυρά σαν μάγισσες.

Συνέντευξη στη Σταυρούλα Πουλημένη, στο 9ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου, Θεσσαλονίκη

αναδημοσιεύεται από το AlterThess, η αρχική δημοσίευση εδώ. Ο σύνδεσμος αυτής εδώ της ανάρτησης, εδώ.

Δείτε και το βίντεο της διάλεξης της Σίλβιας Φεντερίτσι και του Τζωρτζ Καφφέντζη, Γυναίκες, Μάγισσες, χρέος, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (στα αγγλικά), εδώ:

26 Ιούνη, 2019

Με αφορμή την ομιλία της στο 9ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη και το νέο της βιβλίο «Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα» (εκδόσεις των ξένων), η φεμινίστρια, ακτιβίστρια και ομότιμη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Hofstra στη Νέα Υόρκη Silvia Federici μιλάει στο alterthess για το πώς το κυνήγι των μαγισσών τον 16ο και 17ο αιώνα κατέστρεψε τις σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών και επηρέασε την μετέπειτα ζωή τους. Μιλάει ακόμη για την ανάγκη να τεθεί στο επίκεντρο των διεκδικήσεων του φεμινιστικού κινήματος το ζήτημα της απλήρωτης οικιακής εργασίας και μεταφέρει εμπειρίες από συλλογικές δράσεις αντίστασης των γυναικών σε όλο τον κόσμο.

Το τελευταίο σας βιβλίο που εκδόθηκε στην Ελλάδα επαναφέρει πτυχές της ανάλυσής σας για το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα και την αναπαραγωγή ως απλήρωτη εργασία. Γιατί θεωρείτε ότι οι διεκδικήσεις των γυναικών συνδέονται αναπόσπαστα με το θέμα αυτό, τη στιγμή που άλλα δήθεν κεκτημένα δικαιώματα των γυναικών ανατρέπονται σε πολλές χώρες;

Τόσος χρόνος, τόση γυναικεία ενέργεια ξοδεύεται για την αναπαραγωγική εργασία και στο τέλος δεν μένει τίποτα στις γυναίκες που να τις επιτρέπει να επιβιώσουν, να υπάρχουν, να αναπαράγουν τον εαυτό τους. Έτσι, είτε πρέπει να προσθέσουν μια ακόμη δουλειά σε αυτή που ήδη κάνουν, είτε να δουλεύουν και στο σπίτι ή να εξαρτώνται από έναν άνδρα ή από επιδόματα και να ζουν μια ζωή απόλυτης φτώχειας. Είναι πολύ δύσκολο για τις γυναίκες να δείξουν ότι αυτή η δουλειά δεν είναι κάτι φυσικό, ότι πρέπει και οι άνδρες να μοιράζονται αυτή την αναπαραγωγική εργασία, να προσέχουν τα παιδιά κ.ά. Οι γυναίκες πλήρωσαν και πληρώνουν ένα μεγάλο κόστος. Υπάρχει, όμως, και ένα άλλο ερώτημα, τι είναι η αναπαραγωγική εργασία; Ποιος ωφελείται από αυτήν; Αν είναι αλήθεια ότι η καπιταλιστική τάξη κάθε μέρα εκμεταλλεύεται και αναλώνει τους εργάτες, και οι γυναίκες κάθε μέρα αναπαράγουν τους εργάτες, τότε πρέπει οι γυναίκες να λαμβάνουν χρήματα για την εργασία αυτή.

Δεν είναι ο μόνος αγώνας, αλλά είναι ένας σημαντικός αγώνας. Αν δουλεύεις όλη μέρα δε μπορείς να συμμετέχεις σε διαδηλώσεις. Γιατί δεν έχουμε εκατομμύρια γυναικών στους δρόμους ή να ασχολούνται με την πολιτική; Πού είναι οι γυναίκες; Είναι στο σπίτι. Όταν πρέπει να φροντίσουν τα παιδιά που αρρωσταίνουν ή τους ηλικιωμένους, όταν πρέπει να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού, είναι φυσικό να μην έχουν χρόνο. Για να ασχοληθείς με την πολιτική πρέπει να έχεις χρόνο. Όλα αυτά συνδεόνται μεταξύ τους.

Το κυνήγι των μαγισσών έθεσε στην πυρά, σύμφωνα με την έρευνά σας, όχι μόνο τα σώματα των γυναικών αλλά και έναν ολόκληρο κόσμο κοινωνικών σχέσεων που είχαν αναπτυχθεί κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Ποιος ήταν ο κόσμος αυτός; Θεωρείτε ότι έθετε κάποια όρια στην εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος;

Το κυνήγι των μαγισσσών κατέστρεψε τις πρακτικές αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών. Όταν έλεγαν οι δικαστές και οι ανακριτές ότι οι μάγισσες συνωμοτούσαν για να σκοτώσουν τα παιδιά, να καταστρέψουν τις ιδιοκτησίες, να ευνουχίσουν τους άντρες, δημιουργούσαν μια καχυποψία απέναντι σε κάθε μορφή γυναικείας φιλίας και αλληλεγγύης. Ο κόσμος των μεσαιωνικών χρόνων, της φεουδαρχικής κοινωνίας, ήταν ένας κόσμος όπου ένα μεγάλο μέρος της εργασίας γινόταν συλλογικά. Η εργασία ήταν συλλογική, οι γυναίκες δούλευαν μαζί στα χωράφια, στην παραγωγή ενδυμάτων κ.α. Είχαν δημιουργήσει κοινοτικές σχέσεις, όπως στις ιθαγενικές κοινότητες. Ακόμη και αν υπήρχε εκμετάλλευση, επειδή τον Μεσαίωνα η γη ανήκε στους ιδιοκτήτες, τους βαρώνους και τους βασιλιάδες, οι κατώτερες τάξεις εργάζονταν συλλογικά, κάτι που δημιουργούσε στενές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και ειδικά ανάμεσα στις γυναίκες. Έτσι, το κυνήγι των μαγισσών ήταν ένα δυνατό χτύπημα, μία επίθεση στη γυναικεία κοινότητα. Όταν συλλάμβαναν τις γυναίκες που διώκονταν για μαγεία, δεν σταματούσαν να τις βασανίζουν μέχρι να τους αποκαλύψουν τα ονόματα των άλλων γυναικών που «συνωμοτούσαν» μαζί. Το κυνήγι των μαγισσών ξεκινούσε με μία γυναίκα και κατέληγε με είκοσι και περισσότερες. Αυτό είναι ένα παράδειγμα των σχέσεων που καταστράφηκαν.

Με ποιον τρόπο η εργατική τάξη και γενικότερα τα κινήματα θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την κατάργηση των έμφυλων διαχωρισμών στην εργασία και την αναπαραγωγική εργασία σε συνθήκες γενικότερης υποτίμησής της από το κεφάλαιο αλλά και γενικευμένης ανεργίας;

Η εργατική τάξη δεν αποτελείται μόνο από άνδρες, η μισή εργατική τάξη είναι γυναίκες. Είναι σημαντικό σε στιγμές σαν και αυτή να μιλήσουμε για τη διαίρεση ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Είναι σημαντικό, επίσης, οι άνδρες να στηρίζουν τις γυναίκες, όπως επίσης είναι σημαντικό το ζήτημα της απλήρωτης εργασίας καθώς αυτή μεγεθύνεται όλο και πιο πολύ. Αν οι γυναίκες είχαν παλέψει ενάντια στην απλήρωτη αναπαραγωγική εργασία, δεν θα είχαμε φτάσει ως εδώ. Σήμερα η απλήρωτη εργασία αυξάνεται. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες εργάζονται αμισθί στις ΗΠΑ, στον Καναδά έχει ξεκινήσει ήδη ένας αγώνας ενάντια στην απλήρωτη εργασία τους που την ονομάζουν πρακτική και που στην πραγματικότητα συνιστά καθαρή εκμετάλλευση. Αντίστοιχα στην Ιταλία απασχολούν νέους εργαζόμενους για πολλούς μήνες απλήρωτους πριν τους προσλάβουν. Μάλιστα πολλοί από αυτούς δεν κάνουν καν την ερώτηση αν και πόσο θα πληρωθούν. Δεν έχουν καν τη δύναμη να ρωτήσουν. Αυτό είναι καταστροφικό. Αν το γυναικείο κίνημα είχε ξεκινήσει τον αγώνα ενάντια στην απλήρωτη εργασία, δεν θα ήμασταν σε αυτήν την κατάσταση. Η καπιταλιστική τάξη έχει καταστήσει την πληρωμένη εργασία κάτι όλο και πιο δύσκολο. Πιστεύω ότι τώρα είναι η στιγμή να πληρώσει το κράτος τον λογαριασμό, να πούμε ότι ωφελείται από τη δουλειά που κάνουμε, εκμεταλλεύεται όλη την απλήρωτη εργασία μας. Είναι κομμάτι του πολιτικού μας αγώνα, να χτίσουμε τα εργαλεία για να αλλάξουμε τις σχέσεις, να καταδείξουμε την εκμετάλλευση. Δεν είναι το ζήτημα να επιλέξουμε μεταξύ αυτού του αγώνα ή του άλλου. Αν δεν παλέψουμε εμείς, ποιος θα το κάνει; Πόσες γυναίκες θα συνεχίσουν να κάνουν όλη αυτή τη δουλειά, ποιος θα πληρώσει για όλη την απλήρωτη εργασία που έχουν κάνει οι μητέρες μας και οι γιαγιάδες μας;

Το τελευταίο διάστημα σε όλο τον κόσμο η βία εναντίον των γυναικών, οι κακοποιήσεις, οι βιασμοί και οι γυναικοκτονίες έχουν αυξηθεί. Ταυτόχρονα αναδύεται ένα φεμινιστικό κίνημα που μιλά και καταγγέλλει αυτές τις μορφές βίας. Υπάρχει για εσάς συσχέτιση μεταξύ της αντίστασης που προβάλλουν οι γυναίκες και της έντασης της βίας εναντίον τους;

Υπάρχει σύνδεση και είναι πολλοί οι παράγοντες που την επηρεάζουν. Ένας παράγοντας είναι ο ίδιος ο αγώνας των γυναικών που διεκδικούν αυτονομία και ανεξαρτησία και δεν είναι διατεθειμένες να υποταχθούν στους άνδρες. Ένας άλλος είναι το γεγονός ότι οι άνδρες χάνουν τη δύναμη που είχαν συνηθίσει να έχουν, είχαν δύναμη γιατί είχαν υψηλότερους μισθούς, χρήματα και μπορούσαν να εξαγοράσουν τις γυναίκες. Τώρα έχουν λιγότερη δουλειά, η ανεργία μεγαλώνει και χάνουν την πρόσβαση στην εξουσία που τους έδινε το χρήμα. Οι γυναίκες διεκδικούν αυτονομία και οι άνδρες χάνουν εξουσία, με αποτέλεσμα να αντιδρούν με περισσότερη βία. Τρίτος λόγος είναι η πατριαρχία. Φυσικά, το γεγονός ότι οι άνδρες χάνουν εξουσία δεν εξηγεί τα πάντα. Οι γυναίκες δεν είχαν ποτέ εξουσία αλλά δεν ήταν και ποτέ βίαιες, οπότε μπορούμε να δούμε εδώ ένα γενικότερο ζήτημα ανδρικής κυριαρχίας.

Υπάρχει, όμως, και κάτι ακόμη για το οποίο οι φεμινίστριες έχουν μιλήσει: ότι με τις αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας και της κοινωνίας υπάρχει μια αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση της ζωής. Η δουλειά όλο και περισσότερων ανδρών απαιτεί βία· περισσότεροι στρατιώτες, φύλακες, αστυνομικοί, παραστρατιωτικοί. Εντείνεται η στρατιωτικοποίηση λόγω των οικονομικών πολιτικών που απαιτούν περισσότερη κρατική, θεσμική βία. Όλο και περισσότεροι άνδρες εξοικειώνονται με τα όπλα και αυτό επηρεάζει τις σχέσεις τους, την οικογένεια, τις γυναίκες. Στις ΗΠΑ πολύ συχνά οι άνδρες που δολοφονούν γυναίκες έχουν επαγγελματική σχέση με τα όπλα και τη βία.

Το φαινόμενο αυτό έχει να κάνει και με τη συνολική άνοδο του φασισμού αλλά και με ένα νέο πρότυπο του τι σημαίνει να είσαι άνδρας. Αναπτύσσεται ένα πρότυπο αρρενωπότητας που είναι πολύ επιθετικό και προωθείται από τα μίντια, τον κινηματογράφο και τους θεσμούς. Υπάρχει, επίσης, πόλεμος παντού, στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, την Υεμένη, τη Συρία, τη Λιβύη κ.α. Αλλά και εδώ (σ.σ. στην Ευρώπη) υπάρχει ένας πόλεμος εναντίον των μεταναστών. Μια κοινωνία που γίνεται όλο και πιο βίαιη παράγει έναν συγκεκριμένο τύπο υποκειμένων, έναν συγκεκριμένο τύπου ανθρώπου.

Ενώ σε κάποιες χώρες δικαιώματα όπως αυτό της άμβλωσης θεωρούνται κεκτημένα, σε άλλες χώρες και κάποιες πολιτείες των ΗΠΑ αυτή ποινικοποιείται. Πώς διαμορφώνεται η αντίσταση απέναντι στην ποινικοποίηση της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος και πού οφείλεται αυτή η οπισθοδρόμηση;

Υπάρχει ένα καλό βιβλίο της Jenny Brown με τίτλο Απεργία γεννήσεων (Birth strike) όπου αναπτύσσεται το επιχείρημα ότι η κυρίαρχη τάξη, ειδικά στις ΗΠΑ, είναι ανήσυχη γιατί μειώνονται οι γεννήσεις παιδιών. Αυτό έχει συνέπειες σε όλη την οικονομία, την αγορά, τη διαθεσιμότητα στρατιωτών. Πολλοί πολιτικοί ανησυχούν ότι οι γυναίκες δεν κάνουν αρκετά παιδιά. Ο Μακρόν είπε το ίδιο πριν λίγο καιρό, δηλαδή ότι οι Γάλλοι ανταποκρίνονται στην απεργία των κίτρινων γιλέκων, ότι δεν δουλεύουν αρκετά και οι γυναίκες δεν κάνουν αρκετά παιδιά.

Στην Ισπανία, αντίστοιχα, το ακραία συντηρητικό κόμμα VOX έχει προτείνει οι γυναίκες μετανάστριες να αποκτούν άδεια παραμονής μόνο αν παρέχουν παιδιά στο κράτος. Και πάλι όμως τίθεται το κριτήριο: ποια παιδιά ποιων γυναικών. Δεν θέλουν όλες τις γυναίκες, θέλουν να αποφασίζουν αυτοί ποιες μπορούν να κάνουν παιδιά και ποιες όχι. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ δεν θέλουν τις μαύρες γυναίκες να κάνουν παιδιά, επειδή θα υποχρεωθεί το κράτος να τις πληρώνει.

Στην περίπτωση της Αλαμπάμα, ο νόμος για τις αμβλώσεις είναι αντισυνταγματικός, καθώς το δικαίωμα στην άμβλωση συνιστά συνταγματικό νόμο μέχρι σήμερα. Η κυβέρνηση του Τραμπ και οι συντηρητικοί θέλουν να τον παρακάμψουν, αλλά δεν το έχουν καταφέρει μέχρι τώρα. Ωστόσο, ο νόμος στην Αλαμπάμα, παρ’ ότι αντισυνταγματικός, έχει φοβίσει πολλούς γιατρούς και θα φοβίσει περισσότερους. Στην τοπική κυβέρνηση 25 πολιτικοί ψήφισαν υπέρ της ποινικοποίησης της άμβλωσης και μόνο 6 αντιτάχθηκαν. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα πολλοί γιατροί να φοβηθούν, ακόμη και αν ο νόμος είναι αντισυνταγματικός. Άλλες πολιτείες στις ΗΠΑ υιοθετούν, επίσης, παρόμοιους νόμους, ενώ γιατροί που έκαναν αμβλώσεις έχουν δολοφονηθεί. Αυτός ο νόμος στέλνει ένα μήνυμα.

Οι γυναίκες φυσικά αντιστέκονται, γίνονται διαδηλώσεις παντού, αλλά είμαι ανήσυχη ότι θα επιστρέψουμε στην ίδια ιστορία των δεκαετιών του ’60 και ’70, όταν οι γυναίκες αγωνίζονταν για το δικαίωμα στην άμβλωση αλλά δεν αγωνίζονταν την ίδια στιγμή για τη δυνατότητα να έχουν παιδιά αν το θέλουν. Δεν είναι αρκετό για μένα να αγωνίζεσαι ενάντια στις αμβλώσεις, γιατί πολλές γυναίκες στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα οι μαύρες, δεν έχουν το δικαίωμα να γίνουν μητέρες. Πρόκειται για μια ιστορία που κρατάει από την εποχή της σκλαβιάς, τότε που οι γυναίκες αναγκάζονταν να γεννούν παιδιά τα οποία στη συνέχεια πωλούνταν σε άλλα μέρη. Αναγκάζονταν να ζουν χωριστά από τα παιδιά τους. Αργότερα, όταν εφαρμόστηκε το σύστημα της πρόνοιας, πάλι τα παιδιά τους αντιμετωπίζονταν ως εγκληματίες. Πολλές μαύρες γυναίκες, ειδικά όταν λάμβαναν κάποιο επίδομα από το κράτος και πήγαιναν στο νοσοκομείο για να γεννήσουν, στειρώνονταν χωρίς πολλές φορές να το γνωρίζουν. Είναι σημαντικό, ειδικά στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη, όχι μόνο να αγωνιστούμε για τις αμβλώσεις αλλά και για το δικαίωμα των γυναικών να κάνουν παιδιά, αλλά και να μην κάνουν παιδιά. Στην Ιταλία όταν οι μητέρες χάνουν τη δουλειά τους και πηγαίνουν στην πρόνοια ζητώντας κάποια χρήματα, χάνουν ξαφνικά τα πάντα. Την επόμενη μέρα κοινωνικοί λειτουργοί πηγαίνουν και τους παίρνουν τα παιδιά λέγοντας ότι δεν μπορούν να τα υποστηρίξουν. Πρέπει, λοιπόν, να αγωνιστούν ξανά για να τα πάρουν πίσω, και για να γίνει αυτό πρέπει να αποδείξουν ότι έχουν δουλειά. Εξαιτίας αυτού αναλαμβάνουν οποιαδήποτε δουλειά σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Έχουν δημιουργήσει και ένα ίδρυμα που λέγεται «Το σπίτι του παιδιού» όπου πηγαίνουν τα παιδιά αυτά. Οι μητέρες μπορούν να τα επισκέπτονται αλλά όχι κάθε μέρα, μέχρι να αποφασιστεί ότι είναι ικανές να τα υποστηρίξουν. Αυτό είναι αηδιαστικό και το φεμινιστικό κίνημα ελάχιστα έχει ασχοληθεί.

Πριν τρεις εβδομάδες, μετά από κινητοποιήσεις και αντιδράσεις των φεμινιστικών συλλογικοτήτων, απετράπη ο χαρακτηρισμός του βιασμού ως πλημμελήματος, ενώ για πρώτη φορά εντάχθηκε η έννοια της συναίνεσης στον ορισμό του βιασμού. Σε ποιο βαθμό βοηθούν τέτοιες βελτιώσεις στη νομοθεσία τον αγώνα των γυναικών ενάντια στην πειθάρχηση και κακοποίηση της ζωής τους;

Είναι σημαντικό να δηλώσουμε τι είναι ακριβώς ο βιασμός και γιατί ο βιασμός είναι τόσο διαδεδομένος και γίνεται ανεκτός από το κράτος. Όταν το κράτος λέει ότι ο βιασμός είναι πλημμέλημα ή, όπως στις ΗΠΑ και αλλού, ότι είναι ηθικό ζήτημα, αποκρύβεται πως πρόκειται για μια βίαιη επίθεση ενάντια στις γυναίκες. Ο βιασμός γίνεται ανεκτός γιατί χρησιμοποιείται ως μέσο πειθάρχησης του χώρου και του χρόνου των γυναικών, ως μέσο πειθάρχησης στην εργασία, στο σπίτι. Στέλνει το μήνυμα ότι οι γυναίκες πρέπει να μένουν στο σπίτι με τα παιδιά, αν βγουν έξω θα πρέπει να είναι με τον άντρα τους. Και αυτό δεν έχει να κάνει με το πώς είναι ντυμένη μια γυναίκα. Υπήρχε βιασμός και πριν τις κοντές φούστες. Όταν ήμουν 10 χρονών δεν υπήρχαν κοντές φούστες αλλά γνώριζα ότι δεν μπορώ να βγω έξω.

Επίσης, υπάρχει και το θέμα του βιασμού στο σπίτι. Πριν να αναπτυχθεί γυναικείο κίνημα, ήταν αδύνατο να καταγγείλεις ενδοοικογενειακό βιασμό, επειδή θεωρούνταν δικαίωμα του ανδρός να έχει πρόσβαση στο γυναικείο σώμα, υπήρχε κοινωνική συναίνεση. Δηλαδή ότι ο άνδρας έχει δικαίωμα για σεξ οποιαδήποτε στιγμή θέλει, ανεξαρτήτως αν η γυναίκα θέλει ή όχι. Για το κράτος δεν υπήρχε ενδοοικογενειακός βιασμός, ήταν το φεμινιστικό κίνημα που είπε «όχι». Ο γάμος δεν σημαίνει ότι ο άνδρας πρέπει να έχει πρόσβαση στο σώμα σου όποτε θέλει. Είναι σημαντικό να κάνουμε ορατό τι σημαίνει ο βιασμός και τι σημαίνει για την οργάνωση της γυναικείας εργασίας και της αναπαραγωγικής εργασίας.

Το άλλο θέμα είναι αυτό της φυλακής. Οι μαύρες γυναίκες στις ΗΠΑ έχουν πολεμήσει ενάντια σε κάθε είδους προσπάθεια επιβολής σκληρότερων ποινών από το κράτος. Η ιστορία δείχνει ότι οι σκληρότερες ποινές επιβάλλονται σε κοινωνικές ομάδες που είναι πιο ευάλωτες. Όπως έλεγε η Angela Davis, η τιμωρία αυτή θα χρησιμοποιηθεί ενάντια στους μετανάστες, στους έγχρωμους, και είναι επικίνδυνο να ζητάμε από το κράτος να αυστηροποιηθούν οι ποινές. Πρόκειται για ένα περίπλοκο ζήτημα: το κράτος πρέπει να αναγνωρίσει τον βιασμό, από την άλλη πρέπει να δούμε τι κάνουμε για να αποτρέψουμε τον βιασμό, να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας. Το κίνημα πρέπει να διασφαλίζει ότι υπάρχει δικαιοσύνη, ότι οι γυναίκες δεν βρίσκονται σε κίνδυνο, να καταγγέλλει τον βιασμό αλλά συγχρόνως να μην ενισχύει την εξουσία του κράτους. Δεν είναι εύκολη η απάντηση και δεν υπάρχει εύκολη λύση. Θα βάλω ένα ερωτηματικό στο ζήτημα «περισσότερη φυλακή». Στις ΗΠΑ και την μαύρη κοινότητα κάνουν λόγο για θεραπευτική δικαιοσύνη, μια δικαιοσύνη από τα κάτω που θα αντιμετωπίζει τους ανθρώπους που έχουν διαπράξει βιασμό. Να αναλάβουμε δράση πριν το ζήτημα αυτό έρθει στη δικαιοδοσία του κράτους, π.χ. να πάμε στις κοινότητες που αυτοί ζουν, να τους καταγγείλουμε, να μιλήσουμε με την οικογένεια και να εξηγήσουμε τι σημαίνει αυτή η πράξη. Σε κάποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι που έχουν διαπράξει βιασμό επανέρχονται και καταλαβαίνουν τι έχουν κάνει.

Σε κοινό σας κείμενο με τον George Caffentzis με τίτλο «Μορμόνοι στο διάστημα» γράφατε ότι την ίδια στιγμή που στον 16ο και 17ο αιώνα τίθονταν τα θεμέλια του επιστημονικού ορθολογισμού, χιλιάδες γυναίκες και ομοφυλόφιλοι καίγονταν στην πυρά. Γιατί το γυναικείο σώμα βρέθηκε στο στόχαστρο της προσπάθειας «ανθρώπινης τελειοποίησης»;

Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή ένα φαινόμενο που αναπτυσσόταν τη δεκαετία του ’80 κατά τη διακυβέρνηση Reagan με τη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση της οικονομίας. Ουσιαστικά παρατηρούσαμε δύο αντιτιθέμενες τάσεις. Είχε αναπτυχθεί μία μεγάλη συζήτηση για την επιστημονική φαντασία, τα ταξίδια, τις αποικίες, ακόμη και την παραγωγή στο διάστημα. Από την άλλη διαπιστώναμε μία επιστροφή στον Μεσαίωνα, με Χριστιανούς Πεντηκοστιανούς, φονταμενταλιστές, μία επιστροφή σε ένα είδος πουριτανικού χριστιανισμού που μας θύμιζε τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Πώς να εξηγήσουμε αυτά τα δύο αντίθετα; Το άρθρο προσπαθούσε να πει ότι αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο, το ίδιο συνέβαινε και στον 16ο αιώνα: από τη μία εξελισσόταν μία επιστημονική επανάσταση, και από την άλλη το κυνήγι των μαγισσών. Έπρεπε να δούμε ότι αυτά δεν είναι ασύνδετα, αλλά κομμάτια ενός μεγάλου καπιταλιστικού σχεδίου το οποίο χρησιμοποιούσε την επιστήμη για να παραγάγει νέες μορφές παραγωγής και την ίδια στιγμή νέες μορφές κοινωνικής πειθάρχησης, ένα νέο είδους ανθρώπου. Το κυνήγι των μαγισσών ήταν ένα είδος εξορθολογισμού της ανθρώπινης ζωής, η δημιουργία ενός νέου είδους ανθρώπου, πιο πειθαρχημένου. Πριν την έλευση του καπιταλισμού, κάποιες ημέρες ήταν καλές για εργασία και κάποιες άλλες όχι, υπήρχε μια ποιοτική αντίληψη του χρόνου. Για να υπάρχει πιο σταθερή και ομοιόμορφη εργασία έπρεπε να υπάρχει διαφορετική αντίληψη του χρόνου, όχι ποιοτική αλλά πιο αφηρημένη και γραμμική. Αυτό που λέγαμε τότε ήταν ότι, όπως στον Μεσαίωνα συνυπήρχαν το κυνήγι των μαγισσών με την επιστημονική επανάσταση, έτσι και τη δεκαετία του ’80 υπήρχαν τόσο οι αποικίες του διαστήματος όσο και οι νέοι «Μορμόνοι». Ο φονταμενταλισμός είναι το κατάλληλο έδαφος για να δημιουργηθούν άνθρωποι που δεν έχουν επιθυμίες, που λειτουργούν όπως θέλει ο καπιταλισμός, σαν μηχανές. Οι άνθρωποι, όμως, είναι «ατελείς μηχανές», χρειάζονται φαγητό, σεξ, έχουν επιθυμίες. Ο «τέλειος» εργάτης δεν έχει επιθυμίες. Αυτό είναι το όνειρο της τελειοποίησης. Ένας «τέλειος» άνθρωπος είναι ένας «τέλειος» εργάτης χωρίς επιθυμίες, εξαγνισμένος. Αυτός ο τύπος του εργάτη «παράγεται» σε ένα θρησκευτικό περιβάλλον, ασκητικό, που σου λέει να υπερβείς τη σάρκα.

Στο τελευταίο σας βιβλίο «Επαναμαγεύοντας τον κόσμο» περιγράφετε πολιτικές των κοινών και εμπειρίες που είχατε σε γυναικείες κοινότητες στην Αργεντινή. Είναι αυτού του είδους η συλλογική εργασία ένα ανταγωνιστικό παράδειγμα απέναντι στην κρατική οργάνωση;

Στα περίχωρα των πόλεων της Αργεντινής χιλιάδες άνθρωποι έχουν καταλάβει ολόκληρες περιοχές, άνθρωποι που ήρθαν από αγροτικές επαρχίες ή μετανάστες. Δεν είχαν τίποτα, κατέλαβαν περιοχές, έφτιαξαν σπίτια, δρόμους και νέες κοινότητες. Σε αυτές τις περιοχές δεν υπάρχουν υπηρεσίες, δεν υπάρχει κράτος παρά μόνο με τη μορφή της βίας. Παντού υπάρχουν στρατιώτες και αστυνομικοί. Το κράτος για παράδειγμα δεν κάνει αποκομιδή απορριμμάτων, δεν παρέχει νερό, φωτισμό κ.ά. Την τελευταία φορά που επισκέφθηκα το Μπουένος Άιρες είδα από κοντά ένα παράδειγμα φαβέλας με το όνομα «20-24», μια μεγάλη κοινότητα γυναικών που οργανώνουν την αναπαραγωγή, δουλεύουν μαζί, φροντίζουν όλα τα παιδιά, τα πηγαίνουν σχολείο γιατί στους δρόμους δεν υπάρχουν φανάρια και συχνά γίνονται ατυχήματα. Ανάμεσα στις γυναίκες που συναντήσαμε υπάρχουν και εργάτριες του σεξ. Παράλληλα λειτουργεί μια συνέλευση που αποτελείται από 300-400 γυναίκες. Κάνουν πολλά πράγματα για την υγεία, φτιάχνουν φάρμακα με βότανα, δίνουν πρώτες βοήθειες, κάνουν πολιτική ενημέρωση, διαβάζουν, γράφουν, μαθαίνουν μουσική, συζητούν. Αυτό θα πει συλλογική αναπαραγωγική εργασία για την επιβίωση και τον αγώνα. Δημιουργεί νέες σχέσεις μεταξύ των γυναικών. Οργανώνουν τον αγώνα ενάντια στη βία κατά των γυναικών, υποστηρίζουν την εργασία των οικογενειών, έχουν δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο συλλογικής εργασίας. Το γεγονός ότι οργανώνονται πέρα από την πυρηνική οικογένεια αποτελεί παράδειγμα που εμπνέει. Και αυτό γιατί σκέφτονται για όλους μας, δουλεύουν πάνω σε μια ευρύτερη ιδέα, απαντώντας στο ερώτημα απέναντι σε ποιους έχουμε ευθύνη. Δημιουργούν μια κοινωνική μαγιά που μπορεί συλλογικά να αντιμετωπίσει το κράτος.

Θα θέλατε να μας περιγράψετε την εμπειρία σας από τις ομάδες γυναικών που αναζητούν την ιστορία του κυνηγιού των μαγισσών στην Ισπανία;

Στην Ισπανία οργανώνουμε ένα εγχείρημα για να αναβιώσουμε την ιστορία του κυνηγιού των μαγισσών του 16ου αιώνα. Οργανώνουμε ομάδες μελέτης σε διάφορα σημεία της χώρας, ειδικά στους Βάσκους, την Καταλονία, τη Ναβάρρα, εκεί που έγιναν οι περισσότερες δίκες και εκτελέσεις. Το κυνήγι των μαγισσών σβήστηκε από την ιστορία, κανείς δε μιλάει για αυτά. Εμείς θέλουμε να το βγάλουμε από το σκοτάδι, αλλά και από τη σφαίρα της ακαδημαϊκής μελέτης. Με τις ομάδες μελέτης γυναικών πηγαίνουμε στα χωριά και ψάχνουμε τα αρχεία. Στην Παμπλόνα είχαμε την πρώτη συνάντηση γυναικών που κατέγραψε τα όσα ανακάλυψε και στη συνέχεια συζητούμε για το νόημα αυτής της δουλειάς.

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι δεν μιλούμε για μνήμη αλλά για ιστορία. Επιμένουμε στην ιστορία, γιατί η μνήμη ως έννοια έχει διαστρεβλωθεί. Θέλουμε να χτίσουμε την αλληλεγγύη όχι μόνο με τους ζωντανούς αλλά και τους νεκρούς. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτές που αγωνίστηκαν πριν από μας, που δολοφονήθηκαν και για τις οποίες δεν αποδόθηκε ποτέ δικαιοσύνη. Χρειαζόμαστε τις νεκρές για να δείξουμε τι σημαίνει ο αγώνας μας και να τον βάλουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, είναι ένας μεγάλος αγώνας για χειραφέτηση. Να δώσουμε φωνή στις γυναίκες που κάηκαν ζωντανές και φιμώθηκαν για να μην τις ακούει ο κόσμος, να μην μυρίζει την καμένη τους σάρκα. Θέλουμε να ακουστούν οι κραυγές τους. Είμαστε οι απόγονοί τους.

Ποιες ήταν οι συνέπειες των διώξεων εναντίον τους στη μετέπειτα ζωή των γυναικών; Πώς μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη βία ενάντια στις γυναίκες σήμερα;

Επανασυνδέουμε την ιστορία του καπιταλισμού – η βία στο παρελθόν μάς βοηθάει να κατανοήσουμε τη βία σήμερα.

Αν δεν είχα κάνει την έρευνα για το κυνήγι των μαγισσών τον 16ο αιώνα, δεν θα είχα κατανοήσει το κυνήγι των μαγισσών σήμερα στην Αφρική, την Ινδία, όπου δολοφονούν γυναίκες, δεν θα είχα συνειδητοποιήσει το πώς λειτουργούν οι σέκτες των Πεντηκοστιανών Ευαγγελιστών που πολλαπλασιάζονται τα τελευταία 30 χρόνια και σπέρνουν καχυποψία μιλώντας για ύπαρξη μαγισσών στις φτωχές κοινότητες. Δεν θα συνέδεα το κυνήγι των μαγισσών στην Αφρική και την Ινδία με το ΔΝΤ, την ιδιωτικοποίηση της γης και την καταστροφή των κοινών. Στην Γκάνα υπάρχουν σήμερα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πράγματα που δεν θα μπορούσα να φανταστώ. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι τον 21ο αιώνα θα ακούσω για νέο κυνήγι μαγισσών, για γυναίκες που τις κατηγορούν για μαγεία. Στις νέες γυναίκες αυτό που λέω είναι να προσέχουν γιατί μία μέρα θα μας ξανακάψουν όπως κάνουν στην Αφρική και την Ινδία.

Τα βιβλία της Silvia Federici: «Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα» και «Ο Κάλιμπαν και η Μάγισσα, Γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις των Ξένων